Spośród wszystkich wad wzroku korygowanych okularami i soczewkami kontaktowymi najwięcej obaw i wątpliwości budzi właśnie astygmatyzm. Czy jest się czego obawiać i czy rzeczywiście jest to tak poważny problem, jak wielu ludzi zdaje się sądzić? Czy astygmatyzm w czymś nam przeszkadza i cokolwiek uniemożliwia? Czy każdy astygmatyzm jest taki sam?
Astygmatyzm to wada wzroku, która – według szacunków ekspertów – dotyczy około 30 % światowej populacji; oczywiście nie u wszystkich jest on jeszcze wykryty. Przez wiele lat wydawało się, że na takie schorzenie nie ma lekarstwa – podobnie jak na krótko– i nadwzroczność. Pojawienie się laserowej technologii otworzyło jednak nową epokę w medycynie, w tym – dało możliwość skutecznego leczenia wad wzroku.
Astygmatyzm a inne wady wzroku
Aby zrozumieć, czym jest astygmatyzm (a nie jest niczym przerażającym), musimy użyć odrobiny wyobraźni. Najpierw wyobraźmy sobie oko, w którym nie występuje żadna wada wzroku – ani krótkowzroczność, ani nadwzroczność, ani astygmatyzm. W takim oku w każdym jego przekroju (pionowym, poziomym i każdym skośnym) światło wpadające do oka ogniskuje się na siatkówce (rys. 1). Jeśli oko obarczone jest krótkowzrocznością, promienie światłą skupiają się przed siatkówką (rys. 2A), a jeśli nadwzrocznością – za siatkówką (rys. 2B). Jednostką, w jakiej określamy jak daleko, przed lub za siatkówką ogniskuje się światło, są dioptrie, a ta właśnie odległość to nasza wada wzroku, np. -5,00 lub +3,00. W przypadku prostej krótkowzroczności albo nadwzroczności, na naszej recepcie okularowej, pojawia się tylko ten jeden parametr, tzw. sfera (wartość sferyczna wady wzroku).
Astygmatyzm – jak to działa?
A co w przypadku, kiedy nie w każdym przekroju światło w oku ogniskuje się w tym samym miejscu? Wtedy mówimy właśnie o astygmatyzmie (rys. 3).
Przykładowo, w przekroju pionowym, światło w oku może ogniskować się o jedną dioptrię przed siatkówką, a w przekroju poziomym dwie dioptrie za nią. Kształt rogówki oka z astygmatyzmem, często porównuje się do piłki do gry w rugby – w jednym przekroju bardziej zaokrąglonej niż w przeciwnym. Dodatkowe parametry (cylinder i oś) w recepcie okularowej osoby z astygmatyzmem mówią dokładnie, jaka jest różnica pomiędzy dwoma najbardziej odległymi przekrojami i jak są położone względem siebie. Osoba, której wada wzroku to -3,00 z cylindrem -1,00 w osi 180 stopni, ma oko zbudowane w taki sposób, że w poziomym przekroju światło skupia się w oku 3 dioptrie przed siatkówką, a w pionowym 4 dioptrie przed siatkówką (ponieważ 3+1=4, a minusy mówią nam o położeniu ogniska względem siatkówki, czyli w tym wypadku przed nią). Osie w recepcie określają, które przekroje są tymi najbardziej skrajnymi.
W przypadku regularnego astygmatyzmu, dwa najbardziej różniące się przekroje zawsze odległe są od siebie o 90 stopni, dlatego wystarczy podać jedną oś (czyli położenie jednego przekroju), aby wiedzieć, gdzie znajduje się drugi.
Astygmatyzm – przyczyny
Jeśli mowa o „zwykłym”, regularnym astygmatyzmie, jaki występuje u większości z nas, przyczyna takiego stanu jest bardzo prosta, a jest to budowa elementów optycznych oka. Za występowanie astygmatyzmu odpowiadają przede wszystkim dwie struktury – znajdująca się w przedniej części oka, przed tęczówką, przezroczysta rogówka oraz położona głębiej, za tęczówką, soczewka wewnątrzgałkowa. Jeśli jedna lub obie z nich mają kształt niezupełnie kulisty, a zbliżony raczej do wspomnianej wcześniej piłki do rugby, załamują światło w różny sposób w różnych przekrojach.
Czy każdy astygmatyzm jest taki sam?
Okulistyka i optometria rozróżniają kilka rodzajów astygmatyzmu. Podziału możemy dokonać w zależności od:
- położenia ognisk względem siatkówki (krótkowzroczny, nadwzroczny, mieszany),
- osi, w jakich ustawione są przekroje (zgodny z regułą, przeciwny regule, skośny),
- rozkładu w przestrzeni (regularny, nieregularny).
Czym jest astygmatyzm nieregularny?
W przypadku regularnego astygmatyzmu, jaki opisywaliśmy do tej pory, możemy z łatwością wskazać w oku dwa przekroje o najbardziej różniących się mocach, ustawione pod kątem prostym do siebie. Pomiędzy nimi zdolność struktur oka do załamywania światła zmienia się płynnie od wartości jednego przekroju do wartości drugiego. Taka sytuacja występuje zwykle, kiedy oko jest ogólnie zdrowe, a tylko swoista (ale regularna i symetryczna!) budowa rogówki czy soczewki wewnątrzgałkowej powoduje, że nie każdy przekrój skupia światło tak samo.
Niestety, nie zawsze powierzchnia oka jest regularna. W przypadku obecności blizn, zmętnień, zwyrodnień rogówki (takich jak np. stożek rogówki, zwyrodnienie brzeżne przezroczyste), zaćmy czy innych schorzeń rozkład zdolności oka do załamywania promieni światła jest niesymetryczny. Czasem przekroje o najbardziej różnych mocach nie są ustawione prostopadle, czasem nawet ich jednoznaczne określenie może nie być możliwe. Mówimy wtedy po prostu o nieregularnym astygmatyzmie. Jego skorygowanie jest znacznie trudniejsze i zwykle niemożliwe przy wykorzystaniu jedynie okularów – co nie oznacza, że nie da się poprawić widzenia. Zwykle leczenie choroby, która zaburzyła bieg promieni w oku (np. operacja zaćmy czy usunięcie blizny) przynosi poprawę widzenia, a w przypadku zwyrodnień rogówki stosuje się specjalistyczne soczewki kontaktowe.
Astygmatyzm można wyleczyć
Szkła i soczewki kontaktowe stosowane w korekcji astygmatyzmu różnią się nieco od tych, których używają krótko- i dalekowidze. Jeśli chodzi o okulary, zamiast „tradycyjnych” plusów i minusów mamy tutaj tzw. cylindry, czyli szkła przypominające swoim kształtem właśnie wycinek cylindra. Są one dopasowywane indywidualne, dzięki czemu mogą lepiej korygować wzrok – dokładnie w tych płaszczyznach, w których pacjent widzi najsłabiej. Jeśli chodzi o soczewki kontaktowe, w astygmatyzmie stosuje się ich odmianę, tzw. soczewki toryczne. Charakteryzują się one większym stopniem przepuszczalności tlenu i lepszym nawilżeniem oka, umożliwiają ostre widzenie, są również stabilniejsze i bardzo komfortowe w noszeniu, pomagają także niwelować bóle oczu i głowy. W razie potrzeby można nimi korygować także krótko- i nadwzroczność, gdy ta występuje razem z astygmatyzmem. Trzeba jednak pamiętać, że nawet najlepiej dobrane szkła i soczewki kontaktowe nigdy nie wyleczą schorzenia – pozwolą jedynie ostro widzieć, dopóki oczywiście będą używane. Istnieje jednak metoda, która umożliwia całkowite pozbycie się wady. Jest nią laserowa korekcja wzroku.
Jak wygląda zabieg laserowej korekcji wzroku?
Laserowa korekcja wzroku to niezwykle przyjazna dla pacjenta forma leczenia. Choć oko to mocno skomplikowany narząd, zbudowany z wielu bardzo małych i niezwykle wrażliwych struktur, zabieg laserowej korekcji wzroku trwa zaledwie… 20 minut! I wcale nie cierpi na tym jego dokładność; wręcz przeciwnie – dzięki zaawansowanej technologii, używane tutaj lasery charakteryzują się wyjątkowo wysoką precyzją działania. Tym samym procedura jest szybka i bezpieczna zarazem. Co ciekawe, w razie najmniejszego nawet poruszenia się gałki ocznej pacjenta laser natychmiast przerywa pracę, tym samym praktycznie do zera minimalizując ryzyko niepożądanego cięcia. Prócz tego, laserowa korekcja wzroku jest całkowicie bezbolesna – dzieje się tak dzięki zastosowaniu znieczulenia miejscowego, podawanego w postaci kropli. Cały zabieg odbywa się w bardzo komfortowych dla pacjenta warunkach; przez cały czas pozostaje się w kontakcie z lekarzem, pod opieką najlepszych specjalistów.
Cennik laserowej korekcji wzroku
Przed i po zabiegu – co warto wiedzieć?
Zanim przystąpimy do zabiegu konieczne jest odbycie badania kwalifikacyjnego. Badanie takie jest bezbolesne, trwa od 1,5 do 3 godzin i umożliwia lekarzowi dokładne poznanie oczu pacjenta, a także dobór najbardziej odpowiedniej metody laserowej korekcji wzroku (o nich nieco dalej). Wykonywana jest m.in.: topografia rogówki, pomiar szerokości źrenic i komputerowa ocena refrakcji.
Po zabiegu laserowej korekcji wzroku potrzeba trochę czasu, zanim będziemy mogli cieszyć się jego pełnymi efektami. Prawidłowa ostrość widzenia powraca po kilku-kilkunastu dniach. Początkowo obraz jest nieco zamglony, a pacjent przez krótki czas może doświadczać dyskomfortu w okolicy oczu. Wiąże się to z procesem gojenia i jest całkowicie normalne. Oczywiście rolę gra też zmienność osobnicza – u jednych będzie się to działo szybciej, u innych nieco wolniej. Ważne, by stosować się do zaleceń lekarza, m.in.: unikać tarcia oczu, ich kontaktu z drażniącymi substancjami, ograniczać wysiłek fizyczny, a także chronić wzrok przed promieniowaniem UV. Dzięki temu bardzo szybko będziemy mogli cieszyć się pełnymi efektami zabiegu.
Różnymi metodami do jednego celu
Laserowa korekcja wzroku umożliwia pozbycie się niewielkiego, średniego oraz dużego – do 6 dioptrii – astygmatyzmu. Z kolei i przypadku leczenia krótko- i nadwzroczności jej zakres wynosi od -12 do +6 dioptrii. W użyciu jest kilka różnych rodzajów metod laserowej korekcji wzroku. EBK, PRK i transPRK to tzw. metody powierzchniowe, które polecane są osobom z cienką rogówką lub aktywnie uprawiającym sport i przez to narażonym na urazy okolicy oczu. FemtoLASIK vOptimum i FemtoLASIK vDesign to metody głębokie (inaczej: płatkowe). ReLEx® SMILE to z kolei najnowsza metoda, która charakteryzuje się najmniejszą inwazyjnością i najkrótszym czasem rekonwalescencji. Każdy z typów laserowej korekcji wzroku różni się nieco techniką wykonania i wskazaniami, jednak cel wszystkich jest ten sam – wyleczyć wadę wzroku i przywrócić ostre widzenie.
Astygmatyzm – prawdy i mity
Mit 1. Mam astygmatyzm, więc nie mogę nosić soczewek kontaktowych.
Soczewki kontaktowe mogą znakomicie korygować astygmatyzm, zapewniając często lepsze widzenie niż okulary. Co ważne, jak w przypadku każdych soczewek, powinny zostać dobrane przez specjalistę w gabinecie – konieczne jest ustalenie kilku dodatkowych parametrów w porównaniu z soczewkami, które astygmatyzmu nie korygują.
Skąd ten mit? Kilkanaście lat temu dostępność soczewek kontaktowych korygujących astygmatyzm była znacznie mniejsza, obecnie nie ma z tym problemu.
Mit 2. Mam astygmatyzm, więc nie mogę przejść zabiegu laserowej korekcji wzroku.
Astygmatyzm sam w sobie nie jest przeciwwskazaniem do laserowej korekcji – jest wyrównywany w czasie zabiegu. To, czy wadę da się skorygować w pełni, zależy od całego szeregu parametrów rogówki i oka, podobnie jak przy krótko- i nadwzroczności.
Mit 3. Astygmatyzmu nie da się całkowicie skorygować.
W tym wypadku odpowiedź brzmi „to zależy”. Regularny astygmatyzm, będący wynikiem swoistej budowy soczewki i rogówki, jest możliwy do skorygowania okularami, soczewkami kontaktowymi czy zabiegiem laserowej korekcji wzroku. Jeśli natomiast w oku toczy się proces chorobowy, który zniekształca jego struktury i skutkuje powstaniem astygmatyzmu nieregularnego, najczęściej możliwa jest jego częściowa korekcja.
Mit 4. Astygmatyzm to choroba oczu.
Astygmatyzm to nie choroba! Jest po prostu wadą wzroku, tak jak krótkowzroczność czy nadwzroczność, i wymaga tak samo odpowiednio dobranej korekcji optycznej.
Mit 5. Astygmatyzm jest rzadką wada wzroku.
Astygmatyzm występuje powszechnie, ma go zdecydowana większość z nas. Czasem są to na tyle małe wartości (np. 0,25 lub 0,50 dioptrii), że nie zostały uwzględnione w recepcie okularowej, bo. np. nie dawały odczuwalnej dla pacjenta poprawy widzenia i taka osoba może nie być nawet świadoma swojego niewielkiego astygmatyzmu.
Mit 6. Astygmatyzm stale będzie się pogłębiał.
W okresie wzrostu i rozwoju, kiedy zmienia się budowa oka, mogą zmieniać się również wartości astygmatyzmu – jest to normalne zjawisko. U dorosłego człowieka o ustabilizowanej wadzie wzroku wahania będą raczej niewielkie. Nie oznacza to, że recepta okularowa się nie zmienia. Możliwe jest np., że korekcja wady wzroku nie będzie całkowita z jakiegoś powodu, a wtedy przy kolejnych kontrolach może być konieczne dokorygowanie i zwiększenie mocy okularowych czy soczewkowych.
Natomiast w przypadku chorób oczu, które powodują astygmatyzm nieregularny, rzeczywiście wraz z postępem choroby mogą zmieniać się parametry astygmatyzmu.
Mit 7. Okulary z cylindrami są grube i ciężkie.
Obecnie technologia produkcji soczewek okularowych pozwala na tworzenie bardzo cienkich i lekkich soczewek, a do wyboru jest wiele materiałów o różnych stopniu pocienienia. Tzw. cylinder w okularach to po prostu różna moc soczewki w różnych jej przekrojach i sam fakt, że mamy okulary o takich parametrach nie pogrubi w żaden sposób szkieł.
Mit 8. Od cylindrów boli głowa.
W zdecydowanej większości pacjenci nie mają problemu z adaptacją do korekcji astygmatyzmu. Jeśli osoba z dużym astygmatyzmem nie nosiła do tej pory korekcji, prawdopodobnie specjalista dobierający korekcję będzie wprowadzał stopniowo korekcję astygmatyzmu, zwiększając nieco cylinder przy każdej wymianie okularów, aby układ wzrokowy pacjenta mógł stopniowo i z pełnym komfortem zaadaptować się do nowego widzenia.
W przypadku dużej zmiany mocy korekcji mogą wystąpić różne dolegliwości, natomiast dotyczy to w równym stopniu każdej wady wzroku, nie tylko astygmatyzmu.
Bibliografia:
- Read S.A., Collins M.J., Carney L.G. A review of astigmatism and its possible genesis. Clin Exp Optom. 2007 Jan; 90(1): 5-19. doi: 10.1111/j.1444-0938.2007.00112.x. PMID: 17177660.
- Chow S.S.W., Chow L.L.W., Lee C.Z., Chan T.C.Y. Astigmatism Correction Using SMILE. Asia Pac J Ophthalmol (Phila). 2019 Sep-Oct; 8(5): 391-396. doi: 10.1097/01.APO.0000580140.74826.f5. PMID: 31490198; PMCID: PMC6784860.
- Morlet N., Minassian D., Dart J. Astigmatism and the analysis of its surgical correction. Br J Ophthalmol. 2001 Sep; 85(9): 1127-38. doi: 10.1136/bjo.85.9.1127. PMID: 11520769; PMCID: PMC1724117.
- Niżankowska M.H. Podstawy okulistyki. Wydanie II poprawione i uzupełnione. VOLUMED, Wrocław 2000.
- https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/wadywzroku/83545,astygmatyzm-niezbornosc
- https://podyplomie.pl/okulistyka/30670,astygmatyzm-regularny-diagnostyka-i-korekcja