Zez (choroba zezowa): objawy, przyczyny, rodzaje i leczenie zeza

Choroba zezowa jest jednym z najbardziej charakterystycznych schorzeń, jakie zna okulistyka. Może występować u dzieci i dorosłych pod wieloma postaciami. Bywa też, że pojawia się nagły zez u dziecka, jak i osoby dorosłej. W okulistyce występują również takie zjawiska jak zez porażenny, zez towarzyszący czy zez ukryty. Czy da się wyleczyć tę dolegliwość tak jak inne wady refrakcji? Czy zez może zniknąć w sposób samoistny i co warto wiedzieć o tej przypadłości?

Czym jest zez i jak powstaje?

Zez jest schorzeniem polegającym na nierównoległym ustawieniu gałek ocznych. Powstaje, gdy zaburzeniu ulegną mechanizmy odpowiedzialne za dobre widzenie obuoczne i dojdzie do uszkodzenia jednego lub więcej mięśni okoruchowych, porażenia nerwów lub pogorszenia koordynacji wzrokowej, np. nieprawidłowej fuzji obrazów w mózgu. Wtedy dochodzi do odchylenia osi jednego oka, które „ucieka” (uciekające oko), czyli nie zwraca się w tę samą stronę co drugie.

Zezowanie może występować też przy niedowidzeniu, gdy któreś z oczu ma większą wadę. Mózg skupia się na obrazie zdrowszego oka. Słabsze jest pomijane, nie może skupić się na oglądanym obrazie i przez to „zbacza”.

Rodzaje zeza

Można wyróżnić podział zeza na kilka typów:

• zez towarzyszący jawny – inaczej heterotopia, występuje najczęściej, a kąt odchylenia oka chorego względem zdrowego jest zawsze taki sam. Gałki oczne mogą poruszać się we wszystkich fizjologicznych kierunkach. Pacjenci nie mogą dobrze widzieć obuocznie. Biorąc pod uwagę stronę, w którą „patrzy” chore oko, możemy tu wyróżnić zez zbieżny, rozbieżny, skośny, ku górze i ku dołowi;
• zez nietowarzyszący jawny – inaczej porażenny, wiąże się z porażeniem któregoś mięśnia okoruchowego. Oko ma ograniczony zakres ruchów i zwykle jest ustawione w stronę przeciwną do uszkodzonych mięśni. Zaburzenie widzenia występuje tu niemal przez cały czas. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy zdrowe oko zwraca się dokładnie w tę samą stronę, co chore;
• zez ukryty – inaczej heteroforia, część mięśni okoruchowych jest słabsza. Zaburzona jest równowaga pomiędzy ich działaniem, przez co jedna ze stron przeważa nad drugą. Chore oko „zbacza” wtedy w którąś stronę. Jest to widoczne tylko wtedy, gdy zakryje się zdrowe oko. Dopóki pacjent korzysta z widzenia obuocznego, jego wzrok jest prawidłowy.

Objawy choroby zezowej

Zez to nie tylko widoczne, niewłaściwe ustawienie gałek ocznych. Do innych objawów tej choroby możemy zaliczyć:

• pogorszenie widzenia obuocznego,
• spadek ostrości wzroku,
• utrudnioną ocenę głębi i odległości,
• dwojenie widzenia,
• bóle głowy,
• próby zmieniania pozycji głowy, żeby lepiej widzieć (np. przekrzywianie jej).

Zez — przyczyny u dorosłego

Istnieją różne powody, przez które występuje zez. Przyczyny neurologiczne, które mogą wywołać nagły zez u dorosłego lub dziecka, i inne choroby to niektóre z nich. Poza tym można wyróżnić:

• niektóre schorzenia układu nerwowego (np. stwardnienie rozsiane),
• wady wzroku,
• przebyty udar mózgu,
• choroby ogólnoustrojowe (np. cukrzyca, choroba Gravesa-Basedowa, schorzenia mięśni),
• stany zapalne i choroby oczu (np. zaćma),
• nowotwory mózgu,
• zatrucia.

Wiele osób zastanawia się, czy zez jest dziedziczny. Czynniki genetyczne to również jedna z przyczyn występowania tego schorzenia.

Przyczyny zeza u dzieci

Zez jest szczególnie niebezpieczny u dzieci, ponieważ może być przyczyną problemów ze wzrokiem w przyszłości. Do przyczyn choroby zezowej u dzieci zaliczają się:

• wady wzroku (najczęściej nadwzroczność),
• urazy okołoporodowe,
• choroby ogólnoustrojowe,
• dziecięce porażenie mózgowe,
• siatkówczak,
• czynniki genetyczne.

Bardzo często zez pojawia się także wtedy, gdy dziecko jednym okiem widzi lepiej, a drugim gorzej. Często oko zezujące jest okiem o słabszej ostrości wzroku i/lub okiem niedowidzącym.

Leczenie zeza

Leczenie zeza u dzieci i dorosłych przez okulistę zależy w dużej mierze od tego, z którą postacią mamy do czynienia. W przypadku zeza ukrytego leczenie zwykle nie jest konieczne (jeśli nie występują kłopoty z prawidłowym widzeniem). W przypadku zeza jawnego można stosować:

• szkła korekcyjne i okulary,
• ćwiczenia mięśni okoruchowych,
• wstrzykiwanie toksyny botulinowej (ta forma leczenia jest szczególnie skuteczna w przypadku niemowląt),
• leczenie operacyjne, które polega na chirurgicznym przesunięciu, skróceniu lub wydłużeniu odpowiednich mięśni okoruchowych.

Bibliografia:

1.  Weinstock V. M., Weinstock D. J, Kraft SP. Screening for childhood strabismus by primary care physicians. Can Fam Physician. 1998 Feb; 44: 337-43. PMID: 9512837; PMCID: PMC2277602.
2. Cioplean D., Nitescu Raluca L. Age related strabismus. Rom J Ophthalmol. 2016 Apr-Jun; 60(2): 54-58. PMID: 29450323; PMCID: PMC5711365.
3. Gunton K. B., Wasserman B.N., DeBenedictis C. Strabismus. Prim Care. 2015 Sep; 42(3): 393-407. doi: 10.1016/j.pop.2015.05.006. Epub 2015 Jul 7. PMID: 26319345.
4. Bochenek A., Reicher M. Anatomia Człowieka tom V. (Układ nerwowy obwodowy. Układ nerwowy autonomiczny. Powłoka wspólna. Narządy zmysłów.). PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2010, dodruk 2015.
5. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/neurookulistykaizez/74735,zez