Cross Linking to nowoczesna i obecnie najczęściej wybierana metoda leczenia stożka rogówki. Dzięki niej możliwe jest skuteczne zatrzymanie postępów schorzenia – a znane są również przypadki jego cofania się. Jak wygląda taki zabieg? Co trzeba o nim wiedzieć?
Była sobie rogówka…
Zanim dokładnie przyjrzymy się procedurze Cross Linking, warto najpierw powiedzieć sobie kilka słów na temat rogówki i jednego z jej schorzeń, nazywanego stożkiem. Nasze oko jest bardzo skomplikowaną strukturą. W jej skład wchodzi wiele różnych, wyspecjalizowanych warstw i tkanek, których współpraca umożliwia nam dobre widzenie. Jedną z nich jest właśnie rogówka. Znajduje się ona w przedniej części naszego narządu wzroku i stanowi najbardziej zewnętrzną warstwę gałki ocznej.
Do czego służy rogówka? Głównie chroni głębiej położone struktury oka. Dzięki bogatemu unerwieniu nawet najmniejsze jej dotknięcie jest dla nas nieprzyjemne. Sprawia to, że jesteśmy na takie sytuacje bardzo wyczuleni i niemal instynktownie ich unikamy. Drugą ważną funkcją rogówki jest jej udział w układzie optycznym naszego narządu wzroku – wraz z soczewką skupia wpadające do oka promienie światła, co jest konieczne dla prawidłowego odbioru widzianego obrazu. Aby dobrze je przepuszczać, rogówka musi być całkowicie przezroczysta. Z tego też powodu nie posiada ona własnych naczyń krwionośnych – odżywia się głównie przez łzy, które w niewielkiej ilości są stale obecne na jej powierzchni.
…która uległa nadmiernemu uwypukleniu
Rogówka do prawidłowego funkcjonowania powinna posiadać określoną grubość (ok. 0,5-0,7 mm). Niestety, czasami ulega ona ścieńczeniu i nadmiernemu uwypukleniu, przez co przyjmuje kształt zbliżony do stożka – stąd właśnie wzięła się nazwa schorzenia. Wówczas mogą pojawiać się objawy takie jak:
- szybko narastające wady wzroku (głównie astygmatyzm, niekiedy krótkowzroczność);
- swędzenie oczu, pogorszenie widzenia w ciemności;
- nadwrażliwość na światło;
- wrażenie aureoli wokół źródeł światła (tzw. halo);
- mnogie i rozmazane widzenie;
- ból (tylko w niektórych przypadkach).
Schorzenie zwykle dotyczy obojga oczu, choć często w jednym jest nasilone bardziej, niż w drugim. W przebiegu stożka rogówki możliwe są okresy zarówno zatrzymania (szczególnie po okresie dojrzewania młodzieńczego), jak i dalszego postępu (także w późniejszych latach życia).
Skąd bierze się stożek rogówki?
Bezpośrednia przyczyna jego występowania niestety wciąż nie jest znana. Istnieje jednak całkiem spora grupa czynników, które mogą wpływać na zwiększone ryzyko pojawienia się stożka rogówki. Zaliczamy do nich:
- czynniki genetyczne – w tym także niektóre choroby o takim podłożu, np. zespół Downa, zespół Marfana, zespół Alposta czy zespół Ehlersa-Danlosa;
- choroby związane z atopią, w tym np. alergie, atopowe zapalenie skóry;
- wypadanie zastawek dwudzielnych serca;
- niektóre choroby oczu, np. zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, a także zapalenia (szczególnie w obrębie rogówki i spojówki);
- enzymatyczne zaburzenia produkcji kolagenu;
- zaburzenia mechanizmów chroniących przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych;
- częste tarcie oczu.
Warto zwrócić uwagę, że choć nie mamy wpływu na większość z tych czynników, to jednak możemy ograniczyć ten ostatni – tarcie oczu. Niby taki niewinny nawyk, a okazuje się, że może być przyczyną niemałych problemów ze wzrokiem. Co więcej, sprzyja on zabrudzeniu oka i wystąpieniu infekcji!
Leczenie stożka rogówki metodą Cross Linking
Zabieg Cross Linking jest nowoczesną i bardzo skuteczną metodą leczenia stożka rogówki. Na czym polega? Najpierw, po uprzednim zdjęciu nabłonka rogówki (tzw. abrazji; niektórzy wykonują Cross Linking bez niej), rogówkę nasącza się roztworem ryboflawiny, która działa jako fotouczulacz. Następnie tkanka jest wystawiana na działanie promieni UV, które stymulują komórki do zwiększonego wytwarzania wiązań krzyżowych między włóknami kolagenu. Efektem tego jest poprawa sztywności i wytrzymałości rogówki, co pozwala zahamować postęp choroby i może uchronić przed koniecznością przeszczepu rogówki w przyszłości. W sporadycznych przypadkach można w ten sposób uzyskać również cofnięcie się stożka! Cały zabieg trwa ok. 50 minut i jest całkowicie bezbolesny (podaje się miejscowe znieczulenie).
Warto wiedzieć, że dodatkowym działaniem ryboflawiny jest ochrona tkanek przed szkodliwymi skutkami promieniowania UV, co zwiększa bezpieczeństwo zabiegu. Po zakończonej procedurze na oko zakładana jest specjalna soczewka opatrunkowa, która przyspiesza gojenie. Lekarz ściąga ją podczas wizyty kontrolnej.
Cross Linking to zabieg z reguły bardzo dobrze tolerowany. Posiada stosunkowo niewiele przeciwwskazań. Są nimi głównie:
- zbyt cienka rogówka;
- zaburzone gojenie;
- infekcje;
- ciąża.
Leczenie takie podejmuje się w każdym wieku – zarówno u małych pacjentów (stożek może pojawić się nawet w wieku 8 lat), jak i u seniorów.
Przed i po Cross Linking – o czym trzeba pamiętać?
Przed poddaniem się Cross Linking powinniśmy unikać noszenia soczewek kontaktowych (zwykłych na 2 tygodnie przed zabiegiem, twardych na 4 tygodnie). Musimy być również zdrowi – infekcje są bowiem jednym z przeciwwskazań do jego wykonania.
Bezpośrednio po zakończonej procedurze pacjenci przez pewien czas mogą odczuwać dyskomfort w okolicy oczu, z towarzyszącym zamgleniem obrazu i zwiększoną wrażliwością na światło. Objawy te mijają zwykle po kilku godzinach, dlatego warto przybyć na zabieg z kimś, kto będzie towarzyszył nam w drodze powrotnej do domu – prowadzenie samochodu jest w tym okresie przeciwwskazane. Bezpośrednio przed poddaniem się leczeniu i w pierwszych dobach po nim należy także powstrzymać się od wykonywania makijażu oczu.
Poza tym, musimy pamiętać, aby przez pewien czas po Cross Linking unikać promieniowania UV (rezygnujemy z opalania się i solarium, na zewnątrz używamy okularów z filtrem UV), chronimy oczy przed zanieczyszczeniem i oparami (np. sauna, dym tytoniowy), unikamy dużego wysiłku fizycznego, nie używamy soczewek kontaktowych (do kilku tygodni) i stosujemy się do wszelkich zaleceń okulisty.
Pozostałe sposoby leczenia stożka rogówki
Do innych metod walki ze stożkiem rogówki można również zaliczyć zabiegi: Topoguided oraz wszczepienie pierścieni Intacs. Są one – podobnie jak Cross Linking – krótkie i bezbolesne; także wykonuje się je w miejscowym znieczuleniu.
- Topoguided polega na laserowym wymodelowaniu powierzchni rogówki. W trakcie zabiegu lekarz korzysta z jej topograficznej mapy, uzyskanej wcześniej podczas badania. Efektem jest korekcja astygmatyzmu i wiążących się z nim objawów nieostrego widzenia, a także częściowa stabilizacja rogówki – dzięki normalizacji jej kształtu. Zabieg Topoguided często jest wykonywany razem z Cross Linking.
- Pierścienie śródgałkowe Intacs służą do spłaszczenia rogówki, z jednoczesnym uregulowaniem jej kształtu, co pozwala na zmniejszenie astygmatyzmu wynikającego ze stożka. Ich wszczepienie odbywa się po uprzednim wykonaniu maleńkich nacięć. Pierścienie Intacs są całkowicie bezpieczne i wykonane z przyjaznego dla organizmu materiału.
W tym miejscu warto wspomnieć również o twardych i hybrydowych soczewkach kontaktowych. Są one przeznaczone głównie dla osób zmagających się ze stożkiem rogówki. Dzięki nim możliwe jest lepsze widzenie – w przebiegu bowiem tego schorzenia zwykła korekcja wzroku często nie wystarcza. Trzeba pamiętać, że ich stosowanie nie jest formą leczenia stożka i w żaden sposób nie hamuje jego postępów, a jedynie umożliwia korekcję widzenia. Czasami jednak – np. u pacjentów, którzy mają przeciwwskazania do leczenia zabiegowego – może to być jedne skuteczne rozwiązanie.
Oczy pod kontrolą
Stożek rogówki występuje średnio u ok. 1 na 1500 osób na świecie. Tym samym nie można powiedzieć, by było to rzadkie schorzenie. Musimy więc gdzieś „z tyłu głowy” mieć świadomość, że może pojawić się także u nas. Dokładna obserwacja i regularne kontrole wzroku u okulisty pomogą nam trzymać rękę na pulsie. Starajmy się ograniczyć tarcie oczu – jest to bowiem jedyna możliwa profilaktyka stożka. A gdyby nawet pojawił się on u nas (lub kogoś z naszych bliskich), pamiętajmy, że istnieje kilka sposobów jego skutecznego leczenia, z popularnym Cross Linking na czele.
Bibliografia:
- Maier P., Reinhard T., Kohlhaas M. Corneal Collagen Cross-Linking in the Stabilization of Keratoconus. Dtsch Arztebl Int. 2019 Mar 8; 116(11): 184-190. doi: 10.3238/arztebl.2019.0184. PMID: 31014449; PMCID: PMC6503175.
- Lim L., Lim E.W.L. A Review of Corneal Collagen Cross-linking – Current Trends in Practice Applications. Open Ophthalmol J. 2018 Jul 23; 12: 181-213. doi: 10.2174/1874364101812010181. PMID: 30123383; PMCID: PMC6062907.
- Niżankowska M.H. Podstawy okulistyki. Wydanie II poprawione i uzupełnione. VOLUMED, Wrocław 2000.
- https://www.longdom.org/proceedings/the-light-for-sight-course-on-keratoconus-55336.html
- https://www.allaboutvision.com/conditions/inserts.htm
- https://nkcf.org/understanding-kc/