Siatkówka oka – budowa, charakterystyka, choroby i leczenie

Siatkówka to jedna z najważniejszych struktur oka, odpowiedzialna za proces widzenia. Jej prawidłowe funkcjonowanie warunkuje ostrość wzroku i możliwość rozpoznawania szczegółów otaczającego nas świata. Poznanie jej budowy i funkcji pomoże zrozumieć, dlaczego jej ochrona jest tak istotna dla naszego zdrowia.

Co to jest siatkówka oka?

Siatkówka to wyspecjalizowana tkanka nerwowa wyściełająca wewnętrzną powierzchnię gałki ocznej. Jest to najbardziej złożona i metabolicznie aktywna warstwa oka, o grubości zaledwie 0,1-0,5 mm. Można ją porównać do błony fotograficznej w aparacie – przekształca bodźce świetlne w impulsy nerwowe, które następnie są przesyłane do mózgu. 

W siatkówce znajduje się około 130 milionów komórek światłoczułych, które umożliwiają nam widzenie zarówno w dzień, jak i w nocy. Jej najważniejszą częścią jest plamka żółta, odpowiedzialna za ostre widzenie centralne, oraz tarcza nerwu wzrokowego, przez którą informacje wzrokowe są przekazywane do kory mózgowej.

W jaki sposób zbudowana jest siatkówka oka?

Siatkówka ma złożoną, wielowarstwową strukturę, składającą się z dziesięciu wyspecjalizowanych warstw. Zewnętrzna warstwa zawiera fotoreceptory – czopki i pręciki, które są odpowiedzialne za przekształcanie światła w sygnały elektryczne. Czopki, skoncentrowane głównie w plamce żółtej, umożliwiają widzenie kolorów i szczegółów w jasnym świetle. 

Pręciki, rozmieszczone w części obwodowej siatkówki, odpowiadają za widzenie w słabym oświetleniu. Środkowe warstwy siatkówki zawierają komórki nerwowe i ich połączenia, które wstępnie przetwarzają informacje wzrokowe. Warstwa wewnętrzna składa się z komórek zwojowych, których aksony tworzą nerw wzrokowy. Pod siatkówką znajduje się nabłonek barwnikowy (RPE), który odżywia fotoreceptory i usuwa zużyte fragmenty komórek.

Jakie funkcje pełni siatkówka oka?

Siatkówka pełni kluczowe funkcje w procesie widzenia, będąc miejscem pierwszego etapu przetwarzania informacji wzrokowej. Jej złożona struktura umożliwia realizację wielu specjalistycznych zadań.

• Przetwarzanie bodźców świetlnych – fotoreceptory przekształcają energię świetlną w impulsy elektryczne, umożliwiając rozpoczęcie procesu widzenia
• Analiza kontrastu i ruchu – wyspecjalizowane komórki siatkówki dokonują wstępnej analizy obrazu, wykrywając krawędzie i ruch obiektów
• Adaptacja do różnych warunków oświetlenia – dzięki obecności czopków i pręcików siatkówka umożliwia widzenie zarówno w jasnym świetle, jak i w mroku
• Widzenie barwne – trzy rodzaje czopków pozwalają na rozróżnianie kolorów i ich odcieni
• Ochrona przed uszkodzeniem świetlnym – nabłonek barwnikowy chroni fotoreceptory przed nadmiernym promieniowaniem

Jakie są choroby siatkówki oka?

Schorzenia siatkówki stanowią poważne zagrożenie dla wzroku i wymagają specjalistycznego leczenia. Wczesne wykrycie i odpowiednia terapia mogą zapobiec nieodwracalnej utracie widzenia. Choroby siatkówki mogą mieć podłoże genetyczne, metaboliczne lub być związane z wiekiem. Niektóre rozwijają się powoli, inne wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.

Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD)

AMD to choroba związana z wiekiem, dotykająca centralnej części siatkówki. W formie suchej dochodzi do powolnego zaniku komórek siatkówki, podczas gdy w formie mokrej następuje nieprawidłowy rozrost naczyń krwionośnych. Choroba prowadzi do stopniowej utraty widzenia centralnego, utrudniając czytanie, rozpoznawanie twarzy i wykonywanie precyzyjnych czynności. Wczesne wykrycie, szczególnie formy mokrej, umożliwia rozpoczęcie leczenia iniekcjami doszklistkowymi, które mogą spowolnić postęp choroby.

Retinopatia cukrzycowa

Retinopatia cukrzycowa, jest to powikłanie cukrzycy prowadzące do uszkodzenia naczyń krwionośnych siatkówki. Wysokie stężenie glukozy we krwi powoduje uszkodzenie ścian naczyń, prowadząc do ich przecieku lub niedrożności. W zaawansowanych stadiach może dojść do powstania nowych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych i krwotoków do siatkówki. Kluczowe znaczenie ma kontrola poziomu cukru we krwi i regularne badania okulistyczne.

Odwarstwienie siatkówki

Odwarstwienie siatkówki to stan nagły wymagający natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Dochodzi do oddzielenia siatkówki od leżącej pod nią warstwy naczyniówki, co prowadzi do zaburzeń w odżywianiu komórek siatkówki. Nieleczone odwarstwienie prowadzi do nieodwracalnej ślepoty w zajętym obszarze. Współczesne techniki chirurgiczne, takie jak witrektomia czy laser, pozwalają na skuteczne leczenie tego schorzenia.

Zapalenie naczyniówki i siatkówki

Choroba zapalna mogąca mieć podłoże autoimmunologiczne lub infekcyjne. Prowadzi do uszkodzenia struktur siatkówki i może powodować znaczne zaburzenia widzenia. Leczenie obejmuje stosowanie leków przeciwzapalnych, a w niektórych przypadkach również immunosupresyjnych.

Jakie są objawy choroby siatkówki oka?

Wczesne rozpoznanie objawów chorób siatkówki ma kluczowe znaczenie dla skuteczności leczenia. Niektóre symptomy wymagają natychmiastowej konsultacji okulistycznej.

• Nagłe pogorszenie ostrości wzroku – może wskazywać na odwarstwienie siatkówki lub krwotok
• Mroczki przed oczami – ciemne plamki w polu widzenia, szczególnie ruchome, mogą sygnalizować zmiany w ciele szklistym lub siatkówce
• Zniekształcenie obrazu – proste linie wydają się faliste lub poskręcane, co może świadczyć o AMD
• Zaburzenia widzenia po zmroku – mogą wskazywać na uszkodzenie pręcików siatkówki
• Ubytki w polu widzenia – szczególnie niebezpieczne, gdy pojawiają się nagle i mają charakter „kurtyny”
• Błyski świetlne – zwłaszcza gdy pojawiają się nagle i są intensywne, mogą poprzedzać odwarstwienie siatkówki
• Zaburzenia widzenia kolorów – mogą świadczyć o uszkodzeniu czopków lub chorobach plamki żółtej

Co zrobić, gdy podejrzewamy chorobę siatkówki?

W przypadku wystąpienia niepokojących objawów ze strony siatkówki, kluczowe jest szybkie działanie. Należy niezwłocznie skontaktować się z okulistą, szczególnie gdy objawy pojawiają się nagle lub szybko postępują. 

Nie wolno bagatelizować takich symptomów jak błyski świetlne, nagłe pogorszenie widzenia czy „kurtyna” w polu widzenia. Do czasu konsultacji należy unikać wysiłku fizycznego i nie pocierać oczu. W przypadku odwarstwienia siatkówki liczy się każda godzina – im szybciej zostanie wdrożone leczenie, tym większe szanse na zachowanie prawidłowego widzenia.

W jaki sposób leczona jest siatkówka oka?

Metody leczenia chorób siatkówki zależą od rodzaju schorzenia i stopnia jego zaawansowania. Współczesna okulistyka dysponuje szeregiem skutecznych terapii:

• Laseroterapia – stosowana w retinopatii cukrzycowej i niektórych formach AMD, pozwala na precyzyjne „spawanie” uszkodzonych obszarów siatkówki
• Iniekcje doszklistkowe – nowoczesna metoda podawania leków bezpośrednio do wnętrza gałki ocznej, szczególnie skuteczna w leczeniu wysiękowej postaci AMD i obrzęku plamki
• Witrektomia – zabieg mikrochirurgiczny wykonywany w przypadku odwarstwienia siatkówki, krwotoków do ciała szklistego czy błon przedsiatkówkowych
• Krioterapia – zamrażanie chorobowo zmienionych obszarów siatkówki, stosowane głównie w leczeniu przedarć i otworów
• Farmakoterapia – obejmuje stosowanie leków przeciwzapalnych, immunosupresyjnych czy antyoksydantów, w zależności od przyczyny schorzenia

Czy siatkówka oka się regeneruje?

Siatkówka, jako wyspecjalizowana tkanka nerwowa, ma bardzo ograniczone zdolności regeneracyjne. Uszkodzone komórki fotoreceptorowe (czopki i pręciki) praktycznie nie ulegają odtworzeniu, dlatego tak ważna jest profilaktyka i wczesne wykrywanie chorób siatkówki. Jednak niektóre warstwy siatkówki, szczególnie te związane z układem naczyniowym, mają pewne możliwości naprawcze.

W przypadku wczesnej interwencji medycznej, zwłaszcza przy odwarstwieniu siatkówki, możliwe jest przywrócenie jej prawidłowej funkcji, pod warunkiem że komórki nie uległy trwałemu uszkodzeniu z powodu niedotlenienia. Naukowcy prowadzą intensywne badania nad możliwościami regeneracji siatkówki, w tym nad zastosowaniem komórek macierzystych i terapii genowej, jednak są to wciąż metody eksperymentalne.

Kluczowe znaczenie ma więc profilaktyka, obejmująca:

• Regularne badania okulistyczne
• Kontrolę ciśnienia wewnątrzgałkowego
• Ochronę oczu przed promieniowaniem UV
• Zbilansowaną dietę bogatą w antyoksydanty
• Unikanie czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu czy niekontrolowana cukrzyca