Można śmiało powiedzieć, że oko to jeden z naszych organów, który starzeje się najszybciej. Co mamy na myśli mówiąc starzeje się? Z pewnością odpowiedź znają bardzo dobrze osoby po 40. roku życia, które po raz pierwszy sięgnęły po okulary, jako pomoc wzrokową do czytania. Soczewka wewnątrzgałkowa rośnie przez całe życie. Odpowiada ona za proces akomodacji, czyli ma umiejętność zmiany swojego kształtu, by umożliwiać ostre widzenie z bliskiej odległości. Gdy kierujemy wzrok na książkę, telefon, kokpit samochodu – soczewka, dzięki otaczającym ją mięśniom rzęskowym, uwypukla się, a obserwowany obraz jest ogniskowany na siatkówce. Osoby po 40. roku życia to tzw. presbiopii, którzy już wiedzą, że ostre widzenie z bliska nie jest wieczne. Mięśnie z czasem słabną, a sama soczewka jest coraz mniej elastyczna, przez co opisany system, działa coraz mniej efektywnie. Podobnie rzecz się ma z przejrzystością soczewki wewnątrzgałkowej. Ta również z wiekiem słabnie, co utrudnia ostre widzenie i prawidłową ocenę kolorów. W tym wypadku jednak, nie pojawia się żadna stała granica wiekowa. Zaćma dotyka przede wszystkim osób starszych, ale również może pojawić się na samym początku życia, jako zaćma wrodzona, albo wskutek urazu, choroby, braku higieny pracy. Co zrobić, gdy pojawiają się pierwsze objawy zaćmy?

Zaćma – rodzaje

Niekiedy pacjent może mieć wrażenie, że zaćma oka dotknęła go nagle i postąpiła bardzo szybko. Wynika to z faktu, że najprawdopodobniej wzrok nie był badany zbyt często, a początkowo zaćma dotyczyła zewnętrznej części soczewki, a gdy zaczęła obejmować centralną część widzenia, pojawiły się poważne symptomy. W zależności od położenia, głównej przyczyny powstania (i postępowania) i przebiegu dzielimy zaćmę na wiele rodzajów:

Zaćma wrodzona
- Zaćma biegunowa przednia i tylna
- Zaćma jądrowa
- Zaćma warstwowa okołojądrowa
- Zaćma całkowita
- Zaćma błoniasta
- Zaćma „błękitnych plamek”
- Zaćma wieńcowa
Zaćma nabyta
- Zaćma starcza (50-60. r.ż.)
  - Zaćma korowa
  - Zaćma podtorebkowa tylna, czaszowata (rzadziej – przednia)
  - Zaćma jądrowa
  - Zaćma brunatna
  - Zaćma czarna
  - Zaćma początkowa
  - Zaćma całkowita, dojrzała
  - Zaćma mieszana: podtorebkowo-korowa, korowo-jądrowa
  - Zaćma pęczniejąca
  - Zaćma przejrzała
    - Zaćma Morgagniego
    - Zaćma obkurczona
  - Zaćma w przebiegu chorób ogólnych i miejscowych
  - Zaćma w wyniku zaburzeń metabolicznych
    - Zaćma cukrzycowa rzeczywista
    - Zaćma starcza w cukrzycy
    - Zaćma tężyczkowa
    - Zaćma miotoniczna
    - Zaćma „choinkowa”
    - Zaćma toksyczna (posteroidowa, polekowa)
    - Zaćma urazowa (mechaniczna, popromienna, spawacza, elektryka)
  - Zaćma wikłająca
    - Zaćma wtórna do innych chorób gałki ocznej

Zaćma wrodzona, jako schorzenie oczu u dzieci, jej pochodzenie i przebieg będzie tematem oddzielnego artykułu, gdyż temat ten jest bardzo aktualny, a jednocześnie postępowanie w takim schorzeniu różni się od zaćmy nabytej.

Zaćma – objawy

W zależności od rodzaju zaćmy nabytej, odczuwane problemy wzrokowe mogą zmieniać się. W przypadku zaćmy korowej, mamy do czynienia z szybką progresją. Ostrość wzroku znacznie spada, a dodatkowo może mu towarzyszyć dwojenie jednooczne. Taka diplopia wynika z tego, że mamy do czynienia ze zmiennym współczynniku załamania w części soczewki przymglonej i tej jeszcze przejrzystej. W zaćmie podtorebkowej tylnej pacjent skarży się na spadek ostrości widzenia, w szczególności do bliży. Czytanie, zatem jest utrudnione lub niemożliwe. Często w tym przypadku widzenie pogarsza się w dobrych warunkach oświetleniowych – przy zwężonej źrenicy, lub jeśli stosowana jest terapeutycznie Pilokarpina, (która również zmniejsza szerokość źrenicy, obniżając ilość światła wpadającego do oka). Przymglona soczewka w zaćmie podtorebkowej silnie rozprasza światło, co skutkuje spadkiem kontrastu i pogorszeniem widzenia zmierzchowego. Prowadzenie samochodu nocą staje się powoli niemożliwe z powodu odblasków rozproszonego światła, efektów halo i poświaty. Są to przypadki, kiedy mówimy, że światło bardziej przeszkadza niż pomaga, czyli sytuacja odwróciła się (względem tej, kiedy do czytania doświetlaliśmy tekst żeby widzieć jak najmniejsze literki). Natomiast borykając się z zaćmą jądrową, pacjent zauważa, że okulary do czytania stają się zbędne. Dobrze i nawet ostro widzi z bliska. Dzieje się tak z powodu postępującej krótkowzroczności refrakcyjnej. Nabyta wada wzroku pochodzi od wzrostu współczynnika załamania twardniejącego jądra soczewki. Skutkuje to korzyściami w widzeniu bliży, natomiast do dali ostrość widzenia spada. Progresja zaćmy jądrowej jest mniej gwałtowna, niż korowej, zatem tutaj, po skorygowaniu krótkowzroczności, widzenie utrzymuje się na użytkowym poziomie. Wadą staje się tu coraz większa aberracja sferyczna, która prowadzi do rozmazywania krawędzi, ostrego widzenia, wyłącznie w centrum obrazu. Obraz w zaćmie jądrowej i podtorebkowej tylnej może wydawać się nieco bardziej żółty, niż do tej pory, tak jakby się patrzyło przez lekko przydymione okulary. Niestety u większości pacjentów zaćma ma charakter mieszany, co powoduje, że objawy i ich nasilenie mieszają się. Pierwsze objawy zaćmy są jednak zbliżone:

Spadek ostrości widzenia do dali
Zamglone widzenie
Problemy ze zbyt silnym lub zbyt słabym oświetleniem
Efekt halo i olśnienia – dostrzegane zazwyczaj o zmierzchu przy prowadzeniu samochodu lub podczas wieczornych spacerów

Zaćma – leczenie

W każdym typie zaćmy prędzej, czy później mamy do czynienia z widzeniem „przez mgłę”, zaburzeniem widzenia barw, spadkiem kontrastu oraz pogorszenie widzenia zmierzchowego. Zamglona soczewka to przeszkoda w widzeniu, przeszkoda na drodze światła do siatkówki. Na zaćmę nie ma lekarstwa. Zaćmę, jako przeszkodę, należy usunąć zabiegowo. Na szczęście obecnie zabiegi zaćmy są krótkotrwałe, bezbolesne, wykonywane w chirurgii jednego dnia. Zamglona soczewka własna pacjenta wymieniana jest na soczewkę sztuczną dodatkowo korygującą wadę wzroku (do dali lub do bliży albo do każdej odległości wzrokowej). Tak – operacja zaćmy to wszczepienie indywidualnego implantu (zobacz rodzaje soczewek), dzięki któremu pozbędziemy się przeszkody w widzeniu, ale również, przynajmniej jednej pary okularów!

Jak wspomóc oczy przed zabiegiem zaćmy?

Co robić przy pierwszych objawach zaćmy? Oczywiście zgłosić się do specjalisty, który nie tylko określi rodzaj i stopień zaawansowania katarakty, ale również sprawdzi aktualną ostrość widzenia do dali i bliży. W starszym wieku przyczyną problemów wzrokowych i znacznego pogorszenia ostrości widzenia mogą być: AMD (zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem), retinopatia w przebiegu cukrzycy lub neuropatia jaskrowa. Wymienione schorzenia należy wykluczyć w badaniu, by mieć pewność, jaka jest etiologia zgłaszanych przeszkód w widzeniu. Początkowa zaćma, jeśli ma charakter jadrowy może wymagać lepiej dopasowanej (choć tymczasowej!) korekcji. Niekiedy pomocne są również:

Zastosowanie szkła powiększającego do czytania
Lepiej dopasowane oświetlenie – zredukowane lub wzmocnione w zależności od rodzaju zaćmy
Okulary przeciwsłoneczne, redukujące odblaski
Unikanie czynników, które powodują progresję zaćmy
Dieta bogata w antyoksydanty – witaminę C i E, świeże owoce i warzywa – pełne witaminy A, luteiny, zeaksantyny, selenu i cynku
Przy obniżeniu ostrości widzenia – decyzja o zabiegu

Medyczne wskazania do usunięcia zaćmy to sytuacje zagrażające zdrowiu oka: jaskra wtórna soczewkopochodna, soczewkopochodne zapalenie błony naczyniowej, przemieszczenie soczewki do przedniej komory, konieczność wizualizacji dna oka w przebiegu retinopatii cukrzycowej, konieczność wykonania fotokoagulacji – uzyskanie wglądu do dna oka. Zaćma pęczniejąca jest typem postępującego zmętnienia, który powinien być operowany w trybie szybkim. Zmętniałe włókna wówczas pęcznieją, soczewka powiększa się, uwypukla ku przodowi, spłyca komorę przednią – co może prowadzić do jaskry wtórnej na skutek wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego poprzez zablokowanie źrenicy i kąta przesączania.

Głównym czynnikiem, jednak, który wskazuje, że zabieg zaćmy powinien być wykonany jak najszybciej to znaczny spadek ostrości widzenia uniemożliwiający codzienne czynności – czytanie książek, jazdę samochodem, oglądanie telewizji, rozwiązywanie krzyżówek, jazdę na rowerze lub pracę zawodową.

Kiedy wykonać zabieg? Jeśli zaćma pogarsza widzenie i wpływa na komfort widzenia, czyli komfort życia codziennego.

Zaćma – czynniki ryzyka

Podsumowując przypomnijmy jeszcze czynniki, które, jak dowiedziono powodują samą zaćmę lub przyspieszają jej progresję. Na część przyczyn mętnienia soczewki nie mamy wpływu, niekiedy jednak poprzez właściwą higienę pracy, czy dietę możemy zadbać o oczy. Choroby, w których istnieje większe ryzyko zaćmy w większości są dziedziczne. Natomiast to, na co mamy wpływ, warto wyeliminować z listy poniżej:

Leki steroidowe, a także: chlorpromazyna, Busulfan (Myleran), miotyki, Amiodaron (Cordarone), złoto, hormonalna terapia zastępcza
Ekspozycja na światło UV
Ekspozycja na łuki elektryczne, porażenie prądem
Urazy oka (bezpośredni drążący uraz soczewki, wstrząśnięcie)
Palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu
Choroby: cukrzyca, galaktozemia, niedobór galaktokinazy, mannozydoza, choroba Fabry’ego, zespół Lowe’a, zespoły hipokalcemiczne, zespół Downa, dystrofia miotoniczna, atopowe zapalenie skóry, zespół Wernera, zespół Rothmunda, nadciśnienie
Dziedziczenie, szczególnie zaćmy wrodzonej
Współistniejące choroby oczu, szczególnie PEX (zespół rzekomego złuszczania), stany zapalne
Wysoka krótkowzroczność
Otyłość, hipercholesterolemia
Zabiegi oczu, takie jak np. witrektomia

Zobacz cennik operacji zaćmy w Krakowie i Warszawie

Literatura

H. Niżankowska, Okulistyka. Podstawy kliniczne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007
J. Kański, Okulistyka kliniczna, Wydawnictwo Medyczna Urban&Partner, Wrocław 1997
http://www.allaboutvision.com/conditions/cataracts.htm
https://www.medicalnewstoday.com/articles/157510.php
https://nei.nih.gov/health/cataract/cataract_facts

Co zrobić, gdy pojawiają się pierwsze objawy zaćmy?