Oczy Twojego dziecka są dla nas ważne
Większość rodziców nie zdaje sobie sprawy z problemów wzrokowych dzieci. Dlaczego? Teraz otaczający nas świat jest bliżej. Telewizor, komputer, tablet, smartphone – urządzenia, na których dziecko uczy się i bawi znajdują się w zasięgu ręki. Do takiej odległości często widzenie jest zadowalające. Ponadto małe dziecko nie wie, co to znaczy widzieć dobrze. I z tego właśnie powodu samo nie zgłosi swoich problemów z widzeniem. Będzie uważało, że tak jak ono, widzi każdy człowiek. Co więcej, niedowidzenie często dotyka jednego oka, tego z większą wadą wzroku – jest to problem znacznie trudniejszy do zdiagnozowania przez rodzica, gdyż wymaga obserwacji dziecka w trakcie jednoocznej pracy wzrokowej. Coraz częściej diagnozuje się, że dysfunkcje rozwojowe dziecka, a nawet niechęć do nauki, czytania, pisania, pracy wzrokowej, jak również bóle głowy wynikają w dużej mierze z problemów związanych z zaburzeniami widzenia. Nie mamy tu na myśli chorób oka, ale nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu, które, jak się okazuje, można z powodzeniem diagnozować, mierzyć, korygować i leczyć.
Badanie wzroku u noworodka
Wzrok jest jednym z najważniejszych zmysłów dziecka – to w znacznej mierze dzięki niemu może ono poznawać otaczający je świat. Dlatego już od jego pierwszych chwil na tym świecie staramy się zadbać o oczy noworodka. Badanie wzroku jest jednym z kilku badań przesiewowych, które rutynowo wykonuje się po narodzinach dziecka. Dzięki temu możliwe jest wczesne „wyłapanie” wielu ewentualnych nieprawidłowości.
Na czym polega takie badanie? Najpierw lekarz sprawdza zewnętrzny wygląd oczu dziecka. Następnie oceniana jest reakcja źrenic na światło, ruchy gałek ocznych i powiek, a także symetria ich ustawienia. Ponadto określa się zabarwienie białkówki i tęczówki oraz sprawdza obecność ewentualnych wybroczyn.
Szczególną opieką obejmowane są wcześniaki – badanie okulistyczne w 2., 4., 8. i 12. tygodniu życia dziecka ma na celu wykrycie ewentualnie rozwijającej się retinopatii wcześniaczej. Wcześniaki bowiem charakteryzują się m.in.: niedostatecznie wykształconą siatkówką. Po narodzinach jej rozwój często nie przebiega prawidłowo, co skutkuje znacznie zwiększonym ryzykiem problemów z widzeniem, które mogą prowadzić nawet do utraty wzroku. Badanie ukierunkowane na wykrywanie retinopatii wcześniaczej polega na wziernikowej ocenie siatkówki dziecka, po uprzednim rozszerzeniu źrenicy za pomocą kropli do oczu i po podaniu środka znieczulającego, aby procedura nie była dla małego pacjenta nieprzyjemna.
Wkrótce po narodzinach zakrapia się oczy dziecka roztworem azotanu srebra lub antybiotyku – erytromycyny. Jest to tzw. zabieg Credégo – rutynowo wykonywana profilaktyka rzeżączkowego zapalenia spojówek. Czasami skutkiem ubocznym może być przejściowy odczyn zapalny spojówek, który jednak samoistnie ustępuje i nie wymaga leczenia.
Badanie wzroku u niemowlaka
Równie ważne jest badanie wzroku w okresie niemowlęcym – gdy dziecko powoli zaczyna rosnąć i rozwijać się.
W zależności od potrzeb wykonuje się m.in.: badanie dna i przedniego odcinka oka, ocenę ustawienia oczu, ich ruchów, pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego (tonometrię), a u nieco starszych dzieci również badanie ostrości wzroku, z wykorzystaniem kolorowych tablic z obrazkami zamiast liter i cyfr (jak u dorosłych).
Regularne badania wzroku u niemowląt – nawet co 3-4 miesiące – pomagają trzymać rękę na pulsie i znacznie zwiększają szansę na wykrycie ewentualnych problemów z widzeniem u dziecka. Pierwsze nieprawidłowości można wyłapać już po 2-3 miesiącach od urodzenia – wtedy dziecko zaczyna nawiązywać kontakt wzrokowy. Ostrość widzenia i zdolność postrzegania barw kształtują się jednak o wiele dłużej. Niezwykle istotne jest, by rodzice dokładnie obserwowali swoje pociechy, a w razie zauważenia niepokojących sygnałów (np. dziecko nie potrafi skupić wzroku na jednym punkcie) udali się z nim do lekarza. Dopiero około 3. roku życia, wzrok małego pacjenta osiąga prawidłową, porównywalną z naszą, ostrość widzenia. Dlatego do tego czasu warto regularnie odwiedzać okulistę, który sprawdzi, czy zmysł ten rozwija się u naszej pociechy prawidłowo.
Rola ortoptystki w badaniu dziecka
Ortoptystka to specjalistka ochrony wzroku, która prowadzi badania dzieci w każdym wieku, jak również rehabilituje narząd wzroku na terapiach widzenia, treningach wzrokowych i sesjach ćwiczeniowych. W Optegra (dawniej Vidium Medica), ortoptystka stoi na straży ostrego widzenia dziecka. Narząd wzroku jest sprawdzany funkcjonalnie, zwraca się bowiem uwagę na pracę soczewki w oku (czyli wysiłek akomodacyjny), pracę mięśni okoruchowych (czyli ruchy oczu), konwergencję oraz widzenie przestrzenne i barwne.
Na czym polega badanie ortoptyczne?
W trakcie takiego badania ortoptystka ocenia ostrość widzenia każdego oka oddzielnie i stan widzenia obuocznego. Następnie przeprowadza pełen dobór korekcji okularowej. Dziecko czyta wtedy z tablicy optotypów – literki lub obrazki (w zależności od wieku i swoich możliwości). Widzenie obuoczne jest sprawdzane na różne sposoby. Prawidłowe widzenie obuoczne powinno składać się z trzech poziomów:
- jednoczesnej percepcji – czyli, odpowiadamy na pytanie, czy oboje oczu jest w stanie jednocześnie widzieć określony przedmiot,
- fuzji – czyli, szukamy odpowiedzi, czy te dwa obrazy z każdego oka z osobna łączą się w mózgu w jeden obraz (czy się na siebie nakładają),
- stereopsji – czyli tu mówimy już o widzeniu przestrzennym postrzeganego obiektu.
Ortoptystka przeprowadza wraz z dzieckiem testy, które dają odpowiedzi na trzy powyższe pytania. Oglądamy wówczas kolorowe światełka – z bliska i z daleka, dzięki czemu jest badana obuoczność do bliży i dali. Można tym samym określić występowanie dominacji ocznej, dwojenia, konfuzji i tłumienia. Wiemy, czy jedno z oczu nie jest osłabione, a także, czy występuje prawidłowa fiksacja. Fiksacja centralna oznacza, że obraz w badanym oku powstaje w plamce (we właściwym miejscu siatkówki, o największej czułości fotoreceptorów), dzięki czemu jego ostrość, nasycenie, wielkość mają szansę być maksymalne i właściwe. Niekiedy diagnozuje się ekscentryczną fiksację i wówczas mówimy, że obraz powstaje w oku na peryferyjnej części siatkówki, gdzie nie ma możliwości, by był on widziany tak samo ostro, jak w plamce. Wynika to z mniejszej ilości i czułości fotoreceptorów.
Przydatnym okazuje się test przysłaniania, który dostarcza ortoptystce informacji na temat prawidłowości ruchów oczu, występującym zezie jawnym, ukrytym (forii) i pozornym. Można tu też określić, czy zez jest naprzemienny, horyzontalny, wertykalny, skośny. Do pomiaru wielkości zeza, obecności kolejnych etapów widzenia obuocznego, a także terapii widzenia ortoptystka stosuje urządzenie o trudnej nazwie – synoptofor. To tam sprawiamy, żeby szczur wszedł do klatki, piesek do budy, a pajacyki zlały się w jedną postać, która trzyma i kwiatka i parasolkę. W badaniu i ćwiczeniach w uproszczeniu wykorzystuje się tu kolorowe obrazki różniące się od siebie, rozdzielając wrażenia wzrokowe i łącząc w jedno.
Ortoptystka sprawdza występowanie zeza do dali i do bliży. Może tu posłużyć dodatkowo skrzydło Maddoxa i listwy pryzmatyczne.
Badanie ostrości wzroku bez korekcji oraz w najlepiej dopasowanej korekcji bywa utrudniona przez wiek lub trudności w skupieniu uwagi, a czasem przez dysfunkcje rozwojowe dziecka. Ortoptystka zna jednak metody umożliwiające prawidłowe i precyzyjne przeprowadzenie badania. Stosowane są wówczas paletki LEA, bęben optokinetyczny, skiaskopia i inne. Wspomniany bęben służyć może również do diagnozowania oczopląsu u dziecka.
Po zakończonym badaniu ortoptystka we współpracy z okulistą podaje dziecku krople poszerzające źrenicę i wyłączające akomodację soczewki oka. Taka procedura upewnia w prawidłowym doborze zaleconej korekcji, daje informację o zaburzeniach związanych z akomodacją i pomaga zaplanować ewentualną terapię.
Badanie ortoptyczne jest złożone i prowadzi do pełnej diagnostyki widzenia jedno- i obuocznego dziecka. Wykryte zaburzenia są korygowane i mogą być leczone albo w formie terapii gabinetowej, lub okulomotorycznych ćwiczeń domowych. Niekiedy dla poprawy widzenia w oku słabszym zaleca się obturację lub penalizację, czyli zakrywanie oka lepszego. Ma to na celu pobudzenie do widzenia. W niektórych przypadkach zalecane jest leczenie pleoptyczne, dzięki któremu możliwe jest przywrócenie w oku widzenia centralnego (czyli plamkowego). Wzrok dziecka poddanego w gabinecie lekarskim badaniu ortoptycznemu w połączeniu z badaniem dna oka i jego przedniego odcinka jest sprawdzony kompleksowo. Spróbuj, warto! Zobacz różnicę i pozwól, by dostrzegła ją także twoja pociecha!
Umów się na wizytę do okulisty dziecięcego
Bibliografia:
- Bell A. L., Rodes M. E., Collier Kellar L. Childhood eye examination. Am Fam Physician. 2013 Aug 15;88(4):241-8. Erratum in: Am Fam Physician. 2014 Jan 15; 89(2): 76. PMID: 23944727.
- Obuchowicz A. Badanie podmiotowe i przedmiotowe w pediatrii. Wyd.2. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2016.
- https://podyplomie.pl/okulistyka/33748,ocena-ostrosci-wzroku-u-malych-dzieci-i-niemowlat-w-aspekcie-ortoptycznym-i-funkcjonalnym
- https://podyplomie.pl/pediatria/20416,problemy-okulistyczne-zwiazane-z-okresem-noworodkowym