Film łzowy – czym jest i do czego go potrzebujemy?

Film łzowy to niezwykle istotna struktura chroniąca powierzchnię oka, której zaburzenia mogą prowadzić do poważnych dolegliwości. Ta cienka warstwa płynu o grubości zaledwie 3 mikrometrów pełni kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia i komfortu naszych oczu. Zrozumienie jej funkcji i składu jest niezbędne dla prawidłowej diagnostyki i leczenia chorób powierzchni oka.

Czym jest film łzowy oraz jaki ma skład?

Film łzowy to złożona struktura pokrywająca powierzchnię rogówki i spojówki, składająca się z trzech podstawowych warstw. Zewnętrzną warstwę lipidową tworzą wydzieliny gruczołów Meiboma, które zapobiegają nadmiernemu parowaniu łez. Środkowa warstwa wodna, stanowiąca największą objętość filmu łzowego, zawiera elektrolity, białka i substancje odżywcze niezbędne dla metabolizmu rogówki. 

Warstwa mucynowa, przylegająca bezpośrednio do powierzchni oka, jest produkowana przez komórki kubkowe spojówki i umożliwia równomierne rozprowadzanie łez. Całkowita objętość filmu łzowego wynosi około 3 mikrolitry, a jego prawidłowa struktura jest utrzymywana dzięki regularnemu mruganiu.

Jaką rolę pełni film łzowy?

Film łzowy pełni szereg kluczowych funkcji w ochronie i odżywianiu powierzchni oka. Stanowi pierwszą barierę ochronną przed patogenami i zanieczyszczeniami środowiskowymi. Zawiera substancje przeciwbakteryjne takie jak lizozym, laktoferyna i immunoglobuliny. 

Jest główną powierzchnią refrakcyjną oka, zapewniając optymalną jakość widzenia poprzez wygładzanie mikronieregularności powierzchni rogówki. Film łzowy dostarcza tlen i składniki odżywcze do beznaczyniowej rogówki, jednocześnie odprowadzając produkty przemiany materii. Dzięki właściwościom nawilżającym zmniejsza tarcie podczas mrugania i zapewnia komfort widzenia.

Jakie są przyczyny zaburzenia filmu łzowego?

Zaburzenia filmu łzowego mogą być spowodowane wieloma czynnikami, które wpływają na jego stabilność i funkcjonalność. Zrozumienie tych przyczyn jest kluczowe dla właściwej diagnostyki i leczenia.

• Czynniki środowiskowe – niska wilgotność powietrza, klimatyzacja, długotrwała praca przy komputerze oraz zanieczyszczenia powietrza mogą przyspieszać parowanie filmu łzowego
• Zaburzenia gruczołów – dysfunkcja gruczołów Meiboma prowadząca do nieprawidłowej produkcji warstwy lipidowej oraz zmniejszona aktywność gruczołów łzowych
• Choroby ogólnoustrojowe – schorzenia autoimmunologiczne, cukrzyca, niedobory witaminy A oraz zaburzenia hormonalne
• Czynniki jatrogenne – stosowanie niektórych leków (przeciwnadciśnieniowych, antyhistaminowych), zabiegi chirurgiczne oka, długotrwałe noszenie soczewek kontaktowych

Kiedy należy wykonać badanie filmu łzowego?

Badanie filmu łzowego powinno być przeprowadzone w przypadku występowania charakterystycznych objawów dyskomfortu ocznego, takich jak uczucie suchości, pieczenia czy obecność ciała obcego. Diagnostyka jest szczególnie istotna u pacjentów zgłaszających pogorszenie ostrości wzroku, nadwrażliwość na światło oraz nadmierne łzawienie. Badanie należy wykonać również przed planowanymi zabiegami okulistycznymi, szczególnie przed operacją zaćmy czy zabiegami refrakcyjnymi.

Jakie badania dodatkowe wykonać podczas filmu łzowego?

Kompleksowa ocena filmu łzowego wymaga przeprowadzenia szeregu specjalistycznych testów diagnostycznych, które pozwalają ocenić jego poszczególne warstwy i funkcje.

Test Schirmera

Test Schirmera jest podstawowym badaniem oceniającym produkcję łez. Polega na umieszczeniu specjalnego paska bibuły w zewnętrznej części dolnego worka spojówkowego na 5 minut. Prawidłowy wynik to zwilżenie paska na długości powyżej 10 mm. Test może być wykonywany z użyciem lub bez znieczulenia miejscowego, co pozwala na różnicowanie między podstawowym a odruchowym wydzielaniem łez.

Pomiar czasu przerwania filmu łzowego

Badanie BUT (Break-Up Time) ocenia stabilność filmu łzowego poprzez pomiar czasu od ostatniego mrugnięcia do pojawienia się pierwszych suchych miejsc na powierzchni rogówki. Prawidłowy czas przerwania filmu łzowego powinien wynosić powyżej 10 sekund. Badanie wykonuje się po zakropleniu fluoresceny i obserwacji w świetle kobaltowym lampy szczelinowej.

Badanie gruczołów Meiboma

Ocena gruczołów Meiboma obejmuje badanie ich struktury i funkcji. Podczas badania ocenia się jakość wydzieliny, drożność ujść gruczołowych oraz ewentualne zmiany zanikowe. Prawidłowa wydzielina powinna być przejrzysta i oleista. Badanie może być uzupełnione o meibografię, która pozwala na obrazowanie struktury gruczołów.

Barwienie powierzchni oka fluoresceiną

Fluorescenia umożliwia wykrycie uszkodzeń nabłonka rogówki. Po zakropleniu barwnika obserwuje się powierzchnię oka w świetle kobaltowym lampy szczelinowej. Obecność wybarwionych obszarów świadczy o uszkodzeniu nabłonka. Badanie to jest szczególnie przydatne w ocenie zaawansowania zespołu suchego oka.

Barwienie różem bengalskim lub zielenią lizaminową

Te barwniki pozwalają na uwidocznienie martwych i zwyrodniałych komórek nabłonka. Różowy lub zielony kolor przyjmują komórki pozbawione warstwy mucynowej lub martwe. Intensywność wybarwienia koreluje ze stopniem uszkodzenia powierzchni oka. Badanie to jest szczególnie przydatne w diagnostyce różnicowej zespołu suchego oka.

Jak przygotować się do badania filmu łzowego?

Właściwe przygotowanie do badania filmu łzowego jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnych wyników diagnostycznych. Na 24 godziny przed badaniem należy zrezygnować ze stosowania kropli do oczu, z wyjątkiem sytuacji, gdy lekarz zaleci inaczej. Dotyczy to szczególnie preparatów nawilżających i sztucznych łez, które mogą zaburzyć wyniki testów. Przed badaniem warto przestrzegać następujących zasad:

• Unikanie makijażu oczu – wszelkie kosmetyki w okolicy oczu mogą wpływać na wyniki badań i zaburzać ocenę stanu filmu łzowego
• Odpowiedni wypoczynek – należy się dobrze wyspać, ponieważ zmęczenie może wpływać na produkcję łez i częstotliwość mrugania
• Unikanie soczewek kontaktowych – na co najmniej 24 godziny przed badaniem należy zrezygnować z noszenia soczewek kontaktowych
• Ograniczenie czynników drażniących – w dniu badania należy unikać przebywania w zadymionych lub mocno klimatyzowanych pomieszczeniach

Warto również poinformować lekarza o przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre substancje mogą wpływać na produkcję łez i jakość filmu łzowego. Szczególnie istotne jest zgłoszenie stosowania leków przeciwalergicznych, przeciwdepresyjnych czy beta-blokerów. Na badanie należy przynieść dokumentację medyczną dotyczącą wcześniejszego leczenia okulistycznego oraz listę aktualnie przyjmowanych leków.

Bibliografia:

1. Choi J.H., Li Y., Kim S.H., Jin R., Kim Y.H., Choi W., You I.C., Yoon K.C. The influences of smartphone use on the status of the tear film and ocular surface. PLoS One. 2018 Oct 31; 13(10): e0206541. doi: 10.1371/journal.pone.0206541. PMID: 30379901; PMCID: PMC6209417.
2. Dartt D.A., Willcox M.D. Complexity of the tear film: importance in homeostasis and dysfunction during disease. Exp Eye Res. 2013 Dec; 117: 1-3. doi: 10.1016/j.exer.2013.10.008. PMID: 24280033; PMCID: PMC4225770.
3. Buckley R.J. Assessment and management of dry eye disease. Eye (Lond). 2018 Feb; 32(2): 200-203. doi: 10.1038/eye.2017.289. Epub 2018 Jan 5. PMID: 29303149; PMCID: PMC5811740.
4. https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-dry-eye
5. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobyspojowki/86727,zespol-suchego-oka