Jaskra to jedna z najpoważniejszych chorób oczu, która może prowadzić do nieodwracalnej utraty wzroku. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie są kluczowe dla zachowania widzenia. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu schorzeniu, jego przyczynom, objawom oraz dostępnym metodom leczenia.

Czym jest jaskra?

Jaskra to grupa chorób oczu charakteryzujących się postępującym uszkodzeniem nerwu wzrokowego, które prowadzi do stopniowej utraty widzenia. Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju jaskry jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, choć choroba może wystąpić również przy prawidłowym ciśnieniu. Uszkodzenie nerwu wzrokowego w jaskrze jest zazwyczaj powolne i bezobjawowe, co sprawia, że choroba często jest wykrywana w zaawansowanym stadium. Jaskra może dotknąć osoby w każdym wieku, ale ryzyko jej wystąpienia znacząco wzrasta po 40. roku życia.

Jakie są rodzaje jaskry?

Jaskra to nie jedna choroba, ale grupa schorzeń o różnym przebiegu i mechanizmie powstawania. Klasyfikacja jaskry opiera się głównie na stanie kąta przesączania (miejsca odpływu cieczy wodnistej z oka) oraz na tym, czy choroba jest pierwotna, czy wtórna do innych schorzeń oka. Poniżej omówimy najważniejsze typy jaskry.

Jaskra pierwotna otwartego kąta

Jest to najczęstsza postać jaskry, stanowiąca około 90% wszystkich przypadków. Charakteryzuje się powolnym, bezobjawowym przebiegiem i stopniowym wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego. Kąt przesączania pozostaje otwarty, ale jego funkcja jest upośledzona. Choroba ta zwykle dotyka obu oczu, choć nie zawsze w tym samym stopniu. Jej rozwój może trwać latami, zanim pacjent zauważy pierwsze objawy.

Jaskra normalnego ciśnienia (JNC)

Ta forma jaskry jest szczególnie podstępna, ponieważ rozwija się mimo prawidłowego ciśnienia wewnątrzgałkowego. Stanowi około 30% przypadków jaskry pierwotnej otwartego kąta. W JNC uszkodzenie nerwu wzrokowego postępuje mimo braku podwyższonego ciśnienia, co sugeruje, że inne czynniki, takie jak zaburzenia krążenia w oku, mogą odgrywać kluczową rolę w patogenezie tej choroby.

Jaskra wtórna otwartego kąta

Jaskra wtórna rozwija się jako następstwo innych chorób oczu, urazów lub stosowania niektórych leków (np. steroidów). W tej formie jaskry kąt przesączania pozostaje otwarty, ale jego funkcja jest zaburzona przez czynniki zewnętrzne. Przykładami jaskry wtórnej otwartego kąta są jaskra barwnikowa, pseudoeksfoliacyjna czy pourazowa. Leczenie tej formy jaskry często wymaga nie tylko obniżenia ciśnienia wewnątrzgałkowego, ale także terapii choroby podstawowej.

Jaskra zamykającego się kąta (JZK)

Ta forma jaskry charakteryzuje się nagłym lub stopniowym zamykaniem się kąta przesączania, co prowadzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. JZK może przebiegać w formie ostrej (atak jaskry) lub przewlekłej. Jest to potencjalnie najgroźniejsza forma jaskry, wymagająca natychmiastowej interwencji medycznej w przypadku ostrego ataku. Osoby z płytką komorą przednią oka są bardziej narażone na rozwój tej formy jaskry.

O rozpoznaniu jaskry decyduje nie tyle wysokość ciśnienia, co jego wpływ na nerw wzrokowy. Dlatego też kluczowe jest regularne monitorowanie stanu nerwu wzrokowego i pola widzenia, nawet u osób z prawidłowym ciśnieniem wewnątrzgałkowym.

Co jest przyczyną powstawania jaskry?

Przyczyny powstawania jaskry są złożone i nie do końca poznane. Głównym czynnikiem ryzyka jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, które powstaje na skutek zaburzenia równowagi między produkcją a odpływem cieczy wodnistej w oku. Jednakże, jaskra może rozwinąć się również u osób z prawidłowym ciśnieniem, co sugeruje udział innych mechanizmów w patogenezie choroby.

Wśród czynników przyczyniających się do rozwoju jaskry wymienia się również:

Predyspozycje genetyczne – niektóre formy jaskry mają tendencję do występowania rodzinnego.
Wiek – ryzyko jaskry znacząco wzrasta po 40. roku życia.
Choroby ogólnoustrojowe – takie jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy migrena mogą zwiększać ryzyko jaskry.
Urazy oka – mogą prowadzić do rozwoju jaskry wtórnej.
Długotrwałe stosowanie niektórych leków – szczególnie steroidów.

arto podkreślić, że jaskra jest chorobą wieloczynnikową, a jej rozwój często wynika z kombinacji różnych czynników ryzyka.

Jakie są pierwsze objawy jaskry?

Jaskra, szczególnie w swojej najczęstszej formie – jaskrze pierwotnej otwartego kąta, rozwija się powoli i początkowo bezobjawowo. Dlatego tak ważne są regularne badania okulistyczne, zwłaszcza u osób po 40. roku życia. Niemniej jednak, istnieją pewne wczesne sygnały, które mogą sugerować rozwój jaskry:

Stopniowe zawężanie się pola widzenia – pacjenci mogą mieć trudności z dostrzeganiem obiektów na obrzeżach pola widzenia, szczególnie w warunkach słabego oświetlenia.
Problemy z adaptacją wzroku do ciemności – przejście z jasnego do ciemnego pomieszczenia może sprawiać większe trudności niż wcześniej.
Częste zmiany w korekcji okularów – potrzeba częstszej zmiany mocy szkieł korekcyjnych może być sygnałem ostrzegawczym.
Widzenie aureoli wokół źródeł światła – szczególnie widoczne w nocy, może to być jeden z pierwszych objawów jaskry.
Pogorszenie ostrości widzenia – choć nie jest to typowy wczesny objaw jaskry, niektórzy pacjenci mogą zauważyć ogólne pogorszenie jakości widzenia.
Bóle głowy – szczególnie w okolicy czoła i oczu, mogą być związane z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym.

Warto podkreślić, że te objawy mogą być subtelne i łatwe do przeoczenia. Dlatego regularne badania okulistyczne są kluczowe dla wczesnego wykrycia jaskry.

Jakie są zaawansowane objawy jaskry?

W miarę postępu choroby, objawy jaskry stają się bardziej wyraźne i uciążliwe dla pacjenta. Zaawansowane stadium jaskry charakteryzuje się znacznym uszkodzeniem nerwu wzrokowego i wyraźnymi ubytkami w polu widzenia. Oto najważniejsze objawy zaawansowanej jaskry:

Znaczne zawężenie pola widzenia – pacjenci mogą mieć wrażenie patrzenia przez tunel, co znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Utrata widzenia obwodowego – trudności w dostrzeganiu obiektów znajdujących się na bokach, co może prowadzić do częstych potknięć czy kolizji z przedmiotami.
Problemy z widzeniem w słabym oświetleniu – pacjenci mogą mieć trudności z poruszaniem się w nocy lub w słabo oświetlonych pomieszczeniach.
Trudności w rozpoznawaniu twarzy – nawet jeśli centralne widzenie jest zachowane, pacjenci mogą mieć problemy z rozpoznawaniem osób ze względu na utratę widzenia obwodowego.
Zaburzenia widzenia kolorów – w zaawansowanym stadium jaskry może dojść do pogorszenia percepcji kolorów, szczególnie w odcieniach niebiesko-zielonych.
Ślepota – w najbardziej zaawansowanym stadium jaskry może dojść do całkowitej utraty wzroku.
Bóle oczu i głowy – choć nie są typowe dla jaskry otwartego kąta, mogą występować w niektórych formach choroby, szczególnie w jaskrze zamkniętego kąta.

Warto podkreślić, że uszkodzenia spowodowane przez jaskrę są nieodwracalne, dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie choroby i rozpoczęcie leczenia zanim dojdzie do znacznego uszkodzenia nerwu wzrokowego.

Czym jest ostre zamknięcie kąta przesączania (ostry atak jaskry)?

Ostre zamknięcie kąta przesączania, znane również jako ostry atak jaskry, to nagłe i drastyczne w przebiegu zdarzenie okulistyczne, wymagające natychmiastowej interwencji medycznej. Występuje ono, gdy kąt przesączania w oku zostaje nagle całkowicie zablokowany, co prowadzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Ten stan może spowodować trwałe uszkodzenie wzroku w ciągu kilku godzin, jeśli nie zostanie szybko rozpoznany i leczony.

Objawy ostrego ataku jaskry są zazwyczaj bardzo wyraźne i obejmują silny ból oka, zaczerwienienie gałki ocznej, nudności i wymioty, nagłe pogorszenie ostrości wzroku oraz widzenie tęczowych kręgów wokół źródeł światła. Pacjenci często opisują ten ból jako jeden z najsilniejszych, jakich kiedykolwiek doświadczyli. W przypadku wystąpienia tych objawów, konieczne jest natychmiastowe zgłoszenie się do szpitala lub na ostry dyżur okulistyczny.

Jak widzą pacjenci, którzy mają jaskrę?

Widzenie pacjentów z jaskrą zmienia się stopniowo wraz z postępem choroby. W początkowych stadiach jaskry, pacjenci mogą nie zauważać żadnych zmian w swoim widzeniu, co sprawia, że choroba jest tak podstępna. W miarę postępu choroby, pacjenci zaczynają doświadczać stopniowej utraty widzenia obwodowego.

Typowe dla jaskry jest tzw. widzenie tunelowe, gdzie pacjent zachowuje ostrość widzenia centralnego, ale traci zdolność do dostrzegania obiektów na obrzeżach pola widzenia. Można to porównać do patrzenia przez długą rurę – obraz centralny jest wyraźny, ale wszystko dookoła jest niewidoczne. W zaawansowanych stadiach jaskry, pacjenci mogą mieć trudności z poruszaniem się, czytaniem czy rozpoznawaniem twarzy, mimo że wciąż mogą widzieć przedmioty znajdujące się bezpośrednio przed nimi.

W jaki sposób jest diagnozowana jaskra?

Diagnostyka jaskry wymaga kompleksowego badania okulistycznego, które obejmuje szereg specjalistycznych testów. Podstawowym badaniem jest pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego, który można wykonać za pomocą tonometru. Kolejnym ważnym elementem jest ocena tarczy nerwu wzrokowego przy użyciu oftalmoskopu lub bardziej zaawansowanych metod obrazowania, takich jak OCT (optyczna koherentna tomografia).

Badanie pola widzenia (perymetria) pozwala ocenić, czy doszło już do ubytków w polu widzenia charakterystycznych dla jaskry. Gonioskopia umożliwia ocenę kąta przesączania, co jest istotne w określeniu typu jaskry. Dodatkowo, lekarz może zlecić badanie grubości rogówki (pachymetria), które ma wpływ na interpretację wyników pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Warto podkreślić, że diagnoza jaskry nie opiera się na pojedynczym badaniu, ale na całościowej ocenie stanu oka i wyników wszystkich przeprowadzonych testów.

Jakie są metody leczenia jaskry?

Leczenie jaskry ma na celu obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego i zahamowanie postępu choroby. Wybór metody terapii zależy od typu jaskry, jej zaawansowania oraz indywidualnych cech pacjenta. Współczesna medycyna oferuje różnorodne opcje leczenia, od farmakoterapii po zabiegi laserowe i chirurgiczne. Kluczowe jest wczesne rozpoczęcie leczenia i regularne kontrole okulistyczne, które pozwalają na monitorowanie postępów terapii i ewentualne modyfikacje planu leczenia.

Leczenie farmakologiczne jaskry

Leczenie farmakologiczne jest zazwyczaj pierwszym krokiem w terapii jaskry. Polega ono na stosowaniu kropli do oczu, które obniżają ciśnienie wewnątrzgałkowe. Istnieje kilka grup leków stosowanych w leczeniu jaskry, w tym beta-blokery, prostaglandyny, inhibitory anhydrazy węglanowej czy leki cholinergiczne. Wybór konkretnego preparatu zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta i decyzji lekarza. Ważne jest regularne i dokładne stosowanie przepisanych leków zgodnie z zaleceniami okulisty, gdyż tylko konsekwentna terapia może przynieść oczekiwane rezultaty.

Leczenie operacyjne jaskry

W przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi oczekiwanych rezultatów, lub gdy jaskra jest zaawansowana, lekarz może zaproponować operację jaskry. Jedną z popularnych metod jest trabekuloplastyka laserowa, która polega na zastosowaniu lasera do poprawy odpływu cieczy wodnistej z oka. Inną opcją jest irydotomia laserowa, stosowana głównie w jaskrze zamkniętego kąta. W bardziej zaawansowanych przypadkach może być konieczna trabekulektomia – chirurgiczne utworzenie nowego kanału odpływu cieczy wodnistej. Nowoczesne techniki mikrochirurgiczne, takie jak wszczepienie zastawek, oferują mniej inwazyjne alternatywy dla tradycyjnych operacji jaskry. Wybór metody operacyjnej zależy od typu jaskry, stanu oka pacjenta oraz doświadczenia chirurga.

Profilaktyka jaskry – jak zapobiegać rozwojowi jaskry?

Profilaktyka jaskry jest kluczowa dla zachowania zdrowia oczu, szczególnie u osób z grupy podwyższonego ryzyka. Choć nie można całkowicie zapobiec rozwojowi jaskry, istnieje wiele działań, które mogą zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia lub spowolnić jej postęp. Oto najważniejsze rekomendacje:

Regularne badania okulistyczne – osoby po 40. roku życia powinny poddawać się kompleksowemu badaniu okulistycznemu co najmniej raz na dwa lata, a po 60. roku życia – co roku.
Kontrola ciśnienia wewnątrzgałkowego – regularne pomiary ciśnienia wewnątrzgałkowego pozwalają na wczesne wykrycie jego wzrostu.
Zdrowy styl życia – utrzymywanie prawidłowej wagi ciała, regularna aktywność fizyczna i zbilansowana dieta mogą pomóc w utrzymaniu ogólnego zdrowia, w tym zdrowia oczu.
Ochrona oczu przed urazami – stosowanie okularów ochronnych podczas pracy lub uprawiania sportów może zapobiec urazom oka, które mogą prowadzić do rozwoju jaskry wtórnej.
Unikanie palenia tytoniu – palenie może zwiększać ryzyko rozwoju jaskry i przyspieszyć jej postęp.
Ograniczenie spożycia kofeiny – nadmierne spożycie kawy i innych napojów zawierających kofeinę może wpływać na ciśnienie wewnątrzgałkowe.
Kontrola chorób ogólnoustrojowych – odpowiednie leczenie chorób takich jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze może pomóc w zapobieganiu rozwojowi jaskry.
Znajomość historii rodzinnej – osoby, w których rodzinach występowała jaskra, powinny być szczególnie czujne i regularnie poddawać się badaniom okulistycznym.
Odpowiednie nawodnienie organizmu – picie odpowiedniej ilości wody może pomóc w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Pamiętajmy, że wczesne wykrycie jaskry jest kluczowe dla skutecznego leczenia i zachowania wzroku. Dlatego regularne badania okulistyczne są najważniejszym elementem profilaktyki tej choroby.

Jaskra – czym jest? Przyczyny, objawy, czy da się wyleczyć?