O tym, że jaskra jest groźna i potrafi trwale uszkodzić wzrok, słyszeliśmy już nie jeden raz. To schorzenie narządu wzroku, które pojawia się stosunkowo często. Dlatego warto wiedzieć, jakie są jego pierwsze objawy, aby móc jak najszybciej zareagować i udać się do specjalisty. W przypadku jaskry niezwykle istotna jest szczegółowa diagnostyka i działania mające na celu leczenie schorzenia o przewlekłym charakterze. Dowiedz się, czym właściwie jest jaskra, czego nie wolno robić w przebiegu tej choroby i czy jaskra jest uleczalna. Co zrobić, gdy pojawią się pierwsze oznaki tego schorzenia?
Jaskra – co to jest?
Jaskra to choroba oczu, czyli kluczowej struktury dla całego zmysłu widzenia. Jego włókna przenoszą informację z siatkówki oka wprost do mózgu, gdzie powstaje ostateczny, widziany przez nas obraz. Miejsce, w którym nerw wzrokowy wychodzi z gałki ocznej, nazywa się tarczą. Niestety są sytuacje, w których dochodzi do jego uszkodzenia. Najczęściej dzieje się tak na skutek wzrostu ciśnienia wewnątrz oka. Powoduje to stopniowe obumieranie i zanik poszczególnych włókien nerwu, co może mieć dość poważne skutki dla widzenia, np. uszkodzenie nerwu wzrokowego.
Jednym ze schorzeń, ściśle związanym z nerwem wzrokowym, jest w zasadzie grupa chorób określanych mianem jaskra. Co to oznacza? Jaskra to dolegliwość występująca pod postacią kilku różnych podtypów. Większość z nich dotyczy wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego i wyróżnia się stopniowym zanikiem nerwu wzrokowego, co określa się mianem neuropatii jaskrowej. Niestety postępujące procesy nasilają dolegliwość, jaką jest jaskra. Objawy charakterystyczne dla tej przypadłości są związane głównie ze stopniowym pojawianiem się ubytków w polu widzenia.
Rodzaje jaskry i ich charakterystyka
Jaskra jest chorobą, która ma kilka różnych postaci. Pierwsze kryterium umożliwia podział schorzenia na jaskrę pierwotną oraz wtórną powstałą w wyniku innego schorzenia. Drugim bardzo ważnym podziałem jest kwestia kąta przesączania, jego budowa i funkcjonowanie. Ten czynnik ma istotny wpływ na przebieg choroby.
Jaskra pierwotna otwartego kąta przesączania to najczęściej występująca postać schorzenia. Jest niestety bardzo podstępna. W wielu przypadkach całymi latami rozwija się bezobjawowo, nie dając żadnych dolegliwości. To znacznie utrudnia wczesne wykrycie schorzenia. Kiedy w końcu jaskra staje się zauważalna, często jest już na bardzo zaawansowanym etapie. Ten typ jaskry jest najczęściej występującym rodzajem choroby i pojawia się w 85-90% przypadków.
Jaskra pierwotna otwartego kąta przesączania bardzo często występuje na skutek takich czynników ryzyka, jak podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, rasa czarna, ukończony 40. rok życia, cienka rogówka, obecność jaskry u najbliższych krewnych. Schorzenie często pojawia się też u osób cierpiących na krótkowzroczność o nasileniu powyżej 4 dioptrii.
Jaskra pierwotna zamkniętego kąta przesączania wiąże się z nieprawidłową budową kąta przesączania. Dochodzi do zablokowania odpływu cieczy wodnistej z oka i w konsekwencji wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Ta odmiana choroby występuje rzadziej (ok. 5-10% przypadków). W jej przebiegu może też wystąpić tzw. ostry atak jaskry, czyli sytuacja, w której dochodzi do gwałtownego zamknięcia kąta przesączania. Potrzeba wtedy szybkiego zgłoszenia się do lekarza, bo w przeciwnym razie w krótkim czasie może dojść nawet do całkowitej utraty wzroku.
Jaskra wtórna otwartego kąta powstaje z powodu zadziałania jakiegoś konkretnego czynnika, np. urazu, choroby lub stanu zapalnego. Często bywa to schorzenie oka, cukrzyca, ale też nowotwór. Podobnie jak jaskra pierwotna, występuje w postaci z otwartym lub zamkniętym kątem przesączania. Ta postać zaćmy przebiega z podwyższonym ciśnieniem w gałce ocznej, które jest spowodowane najczęściej odkładaniem się nieprawidłowego materiału białkowego, beleczkowania lub występowania złogów barwnika w obrębie siateczki w otworkach. Jaskra wtórna miewa bardziej agresywny przebieg niż jaskra pierwotna.
Jaskra normalnego ciśnienia jest spowodowana najczęściej zbyt małą ilością krwi dochodzącą do nerwu wzrokowego. Dzieje się tak głównie z powodu skurczenia naczyń krwionośnych czy występowania miażdżycy. Taka postać jaskry pojawia się najczęściej u osób po ukończonym 50. roku życia, głównie u kobiet. U osób z jaskrą normalnego ciśnienia zazwyczaj stwierdza się występowanie cienkiej rogówki, skłonności do marznięcia rąk, a także podatności na migreny czy występowanie krótkowzroczności.
Często u chorych na jaskrę normalnego ciśnienia stwierdza się także bezdech senny. U pacjentów występują choroby tarczycy, zwiększona krzepliwość krwi. Ten rodzaj jaskry jest schorzeniem obustronnym, ale często też asymetrycznym. Zmiany zazwyczaj są też bardziej zaawansowane niż w przypadku jaskry pierwotnej otwartego kąta.
Jaskra wrodzona wiąże się z zaburzeniami budowy i funkcji kąta. W tym przypadku zmiany mogą powstawać też wcześniej, już w okresie embrionalnym. Jeśli dojdzie do takiej sytuacji, wtedy mówimy o jaskrze wrodzonej. Schorzenie ujawnia się w ciągu pierwszych kilku-kilkunastu lat życia (a nawet w okresie noworodkowym). Charakterystycznym objawem może być też powiększenie jednego z oczu (tzw. wole oko).
Z jakich powodów pojawia się jaskra? Przyczyny
Wiemy już, że jedną z głównych przyczyn występowania neuropatii jaskrowej jest wzrost ciśnienia wewnątrz gałki ocznej i związany z tym ucisk tarczy nerwu wzrokowego. Można by jednak zapytać, skąd bierze się ten wzrost ciśnienia. To zależy. W przypadku jaskry zamkniętego kąta przesączania „winna” jest najczęściej nieprawidłowa budowa odpływu cieczy wodnistej, który jest wtedy bardzo łatwo blokowany, np. w trakcie akomodacji lub podczas zmiany szerokości źrenicy.
Bezpośrednią przyczynę powstawania zmian można też łatwo wskazać w przypadku jaskry wtórnej i wrodzonej. Niestety nie jest to takie proste w najczęściej występującej jaskrze pierwotnej otwartego kąta przesączania. Do dziś nie udało się ustalić, w jaki dokładnie sposób dochodzi do jej rozwoju. Dlatego też tę postać jaskry często określa się mianem idiopatycznej, czyli samoistnej. Warto jednak pamiętać, że podstawowym czynnikiem ryzyka jej wystąpienia jest wzmożone ciśnienie wewnątrz gałki ocznej. Z jakich jeszcze powodów może rozwinąć się jaskra? Przyczyny choroby to ponadto:
- wysoka krótkowzroczność,
- cienka rogówka,
- choroby sercowo-naczyniowe,
- częste migreny,
- przypadki występowania jaskry w najbliższej rodzinie,
- wiek powyżej 40 lat,
- narażenie na silny stres,
- zażywanie niektórych leków (m.in. doustnych środków antykoncepcyjnych czy kortykosteroidów).
Ostateczne przyczyny występowania jaskry nie zostały jeszcze określone z całkowitą pewnością, a badania nad tym zjawiskiem wciąż są prowadzone.
Jaskra – objawy początkowe
U większości pacjentów jaskra długo nie daje żadnych objawów, bo nasz mózg skutecznie próbuje kompensować pojawiające się zaburzenia widzenia. Postać pierwotna zamkniętego kąta przesączania może jednak powodować objawy jeszcze przed powstaniem neuropatii. Zaniepokoić nas powinny:
- silne bóle oczu i głowy,
- wrażenie halo (aureoli) wokół źródeł światła,
- przymglenie, zawężenie widzenia,
- światłowstręt,
- częste łzawienie oczu,
- ograniczenie pola widzenia,
- utrudniona adaptacja wzroku do ciemności.
Co zrobić, gdy pojawią się pierwsze oznaki jaskry? Objawy najlepiej skonsultować ze specjalistą i umówić się na pilną wizytę u okulisty, który zbada nasze oczy i postawi właściwą diagnozę. Warto pamiętać, że w przypadku tego schorzenia liczy się czas – im wcześniej wykryta jaskra, tym większe szanse na zachowanie dobrego wzroku. „Wcześnie” to w przypadku jaskry często jeszcze zanim pojawią się wyraźne objawy, takie jak:
- nudności i wymioty (występują w połączeniu z silnym bólem głowy i oczu w trakcie ostrego ataku jaskry),
- obfite pocenie się,
- zwolniona akcja serca,
- obrzęk rogówki,
- znaczne obniżenie ostrości wzroku,
- nieruchomość i rozszerzenie źrenicy,
- przekrwienie żylne gałki ocznej,
- spłycenie komory przedniej (przestrzeni w oku wypełnionej cieczą),
- zatarcie i przekrwienie tęczówki.
Najlepsze, co możemy zrobić, to regularna kontrola wzroku u okulisty, nawet wtedy gdy wydaje nam się, że wszystko jest w jak najlepszym porządku. Po 40. roku życia powinniśmy badać oczy przynajmniej raz na dwa lata, a po 55. roku życia raz do roku.
Taka profilaktyka pozwoli w porę wykryć ewentualne nieprawidłowości w narządzie wzroku. Możliwa będzie także do zdiagnozowania nie tylko jaskra. Leczenie wielu dolegliwości związanych z oczami daje doskonałe rezultaty jedynie wtedy, gdy dojdzie do zdiagnozowania problemu we wczesnym stadium rozwoju.
Jak diagnozuje się jaskrę?
Diagnostyka jaskry opiera się głównie na stwierdzeniu charakterystycznych cech występujących w przebiegu tej choroby, czyli zmian tarczy nerwu wzrokowego na dnie oka oraz ubytków pola widzenia. Do najczęściej wykonywanych badań zaliczamy:
- gonioskopię (ocenę kąta przesączania) – badanie ma na celu stwierdzenie, czy kąt jest otwarty, czy też zamknięty,
- tonometrię (pomiar ciśnienia wewnątrz gałki ocznej) – tonometria i pachymetria powinny być wykonywane podczas każdego badania oczu u okulisty,
- OCT, czyli optyczną koherentną tomografię (ocenę grubości włókien nerwowych siatkówki, w tym również tarczy nerwu wzrokowego) – w trakcie badania lekarz precyzyjnie wyznacza tarczę nerwu wzrokowego,
- perymetrię (badanie pola widzenia) – badanie wykrywa występowanie ewentualnych ubytków występujących w polu widzenia w związku z występowaniem jaskry,
- badanie ostrości wzroku,
- USG gałki ocznej, czyli badanie UBM, polegające na wykonaniu dokładnej analizy kształtu oraz wielkości kąta przesączenia, grubości i położenia soczewki oka,
- badanie komórek zwojowych siatkówki GCC – wykrywa najwcześniejsze zmiany związane z jaskrą, jeszcze przed pojawieniem się pierwszych klinicznych objawów choroby w polu widzenia.
Choć badań diagnostycznych w kierunku występowania jaskry niekiedy wykonuje się jeszcze więcej, są one niezbędne, aby wykryć chorobę na wczesnym etapie. Wszystkie są jednak bezbolesne, a te, które mogłyby spowodować u pacjenta dyskomfort, wykonuje się w znieczuleniu.
Czy jaskra jest uleczalna? Metody leczenia
Odpowiedź na pytanie, czy jaskra jest uleczalna, zależy od tego, jak wcześnie schorzenie zostanie wykryte i kiedy zostaną wdrożone odpowiednie działania. Mogą one uchronić pacjenta przed całkowitą ślepotą. To, czy leczenie jest możliwe, zależy od kilku czynników:
- stopnia zaawansowania trwającej choroby (tzn. jak bardzo uszkodzony jest nerw wzrokowy),
- postaci jaskry,
- szybkości, z jaką postępuje choroba,
- wieku pacjenta,
- indywidualnych uwarunkowań chorego.
W przypadku jaskry pierwotnej otwartego kąta przesączania całkowite wyleczenie jest zwykle niemożliwe. Można jednak podjąć walkę o zachowanie jak najlepszej jakości widzenia i maksymalne spowolnienie postępów choroby. A co w przypadku, gdy u danego pacjenta występuje inny typ jaskry? Leczenie schorzenia w postaci zamkniętego kąta w początkowych, mniej zaawansowanych przypadkach najczęściej polega na zastosowaniu kropli do oczu. Celem takiej terapii jest obniżenie ciśnienia wewnątrz gałki ocznej, a następnie utrzymywanie go na bezpiecznym poziomie.
Kiedy sytuacja jest poważniejsza, a jaskra bardziej zaawansowana, można zastosować też leczenie operacyjne. Istnieje kilka rodzajów zabiegów, których wspólnym celem jest obniżenie ciśnienia i próba stworzenia nowej, dodatkowej drogi odpływu dla cieczy wodnistej z oka. Wykonuje się m.in.:
- selektywną trabekuloplastykę laserową (SLT), która może być stosowana w różnych postaciach jaskry i w razie potrzeby wielokrotnie powtarzana. Zabieg polega na pobudzeniu komórek do usuwania złogów utrudniających odpływ cieczy wodnistej. Dzięki temu poprawia się jej odpływ i obniża ciśnienie wewnątrz oka. Co ciekawe, procedura SLT trwa tylko ok. 5 minut,
- irydotomię laserową, polegającą na wykonaniu niewielkiego otworu w tęczówce, przez który może uchodzić ciecz wodnista. Metoda jest często stosowana w jaskrze zamkniętego kąta,
- wszczepienie mikroimplantów, które obniżają i stabilizują ciśnienie wewnątrzgałkowe.
To w pełni bezpieczne i dzięki miejscowemu znieczuleniu zupełnie bezbolesne zabiegi stosowane w walce z neuropatią jaskrową na całym świecie.
Jaskra a zaćma – czym różnią się oba schorzenia?
Jaskra i zaćma to schorzenia narządu wzroku, które powodują problemy z widzeniem, jednak atakują różne części oka. Obie dolegliwości mogą prowadzić do ślepoty, ale sposób ich leczenia znacząco się od siebie różni. Zaćma jest spowodowana zmętnieniem soczewki oka. Pacjent traci ostrość widzenia, jednak dzięki zabiegowi usunięcia zaćmy ze wszczepieniem soczewki wewnątrzgałkowej można z powodzeniem pozbyć się problemu.
Niekiedy też zaćma bywa powikłaniem w przebiegu jaskry. Na zaćmę mogą zachorować osoby dorosłe, jak i niemowlęta oraz osoby cierpiące na inne choroby, takie jak np. cukrzyca. W przypadku dzieci zaćmie może też towarzyszyć oczopląs lub zez.
Jaskra natomiast jest ściśle związana z wysokim ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Problem może też mieć związek z anatomicznymi wadami oka. Do wystąpienia jaskry może przyczynić się również migrena oraz choroby układu krwionośnego. Niekiedy może się zdarzyć, że obie choroby oczu występują u danego pacjenta jednocześnie, jednak należy pamiętać, że są to dwa różne schorzenia.
Bibliografia:
- Weinreb R.N., Aung T., Medeiros F.A. The pathophysiology and treatment of glaucoma: a review. JAMA. 2014 May 14; 311(18): 1901-11. doi: 10.1001/jama.2014.3192. PMID: 24825645; PMCID: PMC4523637.
- Garg A., Gazzard G. Selective laser trabeculoplasty: past, present, and future. Eye (Lond). 2018 May; 32(5): 863-876. doi: 10.1038/eye.2017.273. Epub 2018 Jan 5. Erratum in: Eye (Lond). 2020 Aug; 34(8): 1487. PMID: 29303146; PMCID: PMC5944654.
- Chen Y.Y., Lai Y.J., Yen Y.F., Huang L.Y. Use of iStent as a Standalone Operation in Patients with Open-Angle Glaucoma. J Ophthalmol. 2020 May 24; 2020: 8754730. doi: 10.1155/2020/8754730. PMID: 32566270; PMCID: PMC7267876.
- Niżankowska M.H. Podstawy okulistyki. Wydanie II poprawione i uzupełnione. VOLUMED, Wrocław 2000.
- https://www.glaucoma.org/glaucoma/glaucoma-facts-and-stats.php