Nie siedź tak blisko ekranu, bo zniszczysz sobie oczy! Takie czasy, to przez te komputery i komórki, wszyscy mają wadę wzroku. Jeszcze rok, dwa i nie będzie osoby bez okularów jak okiem sięgnąć. Smog elektromagnetyczny powoduje bóle głowy i psuje wzrok. Zakładaj okulary do komputera, bo posunie Ci się wada wzroku!
Czy stwierdzenia ze wstępu są prawdziwe? I tak i nie. Bardzo często słuchamy rad i sami je tworzymy – na podstawie doświadczeń własnych, przyzwyczajeń i zasłyszanych prawd. Tak jak w każdej plotce jest ziarenko prawdy, tak i w każdym krążącym przekonaniu coś prawdziwego się znajdzie. To, że zbyt długie korzystanie z urządzeń elektronicznych wpływa niekorzystnie na wzrok to fakt. Słowa niszczy, psuje, powoduje choroby – są oczywiście używane potocznie, jednak tu też możemy się wiele nie pomylić. Natomiast jeśli chcielibyśmy zacząć unikać wszystkiego, co nam w jakiś sposób szkodzi, to po pierwsze (najważniejsze ?) nie mielibyśmy co jeść, nie mówiąc już o oddychaniu, a co dopiero – pracy. Najtrafniejsze wydaje się tu być powiedzenie – wszystko co umiarem.
Zbyt blisko – konwergencja na zawołanie
Znamy bardzo dobrze ostrzeżenia mam i babć, że siedzimy z nosem w telewizorze, komputerze, czy nawet książce, co szkodzi naszym oczom. Gdy patrzymy na przedmiot położony w bliskiej odległości mamy do czynienia z dwoma mechanizmami:
- Soczewka w oku zmienia swój kształt – czyli akomoduje,
- Oczy ustawiają się zbieżnie (obie gałki odchylają się w stronę nosa) – czyli konwergują.
Im bliżej umieszczony jest komputer, smartphone, tablet – tym wysiłek w przypadku obu tych mechanizmów jest większy. Czyj wysiłek? Mięśni. Za ruchy oczu odpowiadają mięśnie okoruchowe, a za akomodację soczewki – mięsień rzęskowy. Często okulista, optometrysta i ortoptystka sprawdzają ruchy oczu w 9 pozycjach lub czy ustawienie oczu jest prawidłowe przy patrzeniu na dal i bliż (cover test). Tak naprawdę jest to weryfikacja czy zachowana jest równowaga mięśniowa w narządzie wzroku. Problemy bowiem pojawiają się wtedy, gdy coś nam tę równowagę zachwieje. Na przykład zbyt intensywny wysiłek z bardzo bliskiej odległości. Można by upraszczając powiedzieć, że za mocno musimy zezować żeby widzieć tak blisko położony przedmiot, że mięśnie nie dają rady. Co się wtedy dzieje? Jedno z oczu zaczyna nam uciekać żeby odpocząć. Możemy się zorientować w takim momencie, że obraz się rozdwaja. Jeśli dzieje się to często i przez długi czas pojawiają nam się problemy z widzenie obuocznym – forie albo i zezy. A jeżeli już takowe istniały (a nie były zdiagnozowane i ćwiczone) będziemy mieć do czynienia z objawami tzw. astenopii:
- bólami głowy
- bólami brzucha
- nudnościami, mdłościami
- bólami oczu
- łzawieniem
- trudnościami w skupieniu uwagi
Zbyt długo – akomodacja bez wytchnienia
Przykurcz akomodacyjny jest zwykle efektem zbyt długotrwałej pracy przed komputerem, czy innym urządzeniem mobilnym. Może również wynikać z wielogodzinnego czytania i pisania. Czyli generalnie mówimy o zbyt długim wysiłku wzrokowym do bliskiej odległości. Co to jest ten przykurcz i co dla nas oznacza? Soczewka w oku, aby wyostrzyć obraz na siatkówce, przypatrzeniu na bliską odległość, musi zmienić swoją moc. Działa to tylko w jedną stronę – z daleka do bliska. A zatem, jak przybliża się do nas jakiś przedmiot w pewnym momencie przestalibyśmy go ostro widzieć, ale wtedy wkracza soczewka – która zmienia swój kształt, na taki, abyśmy nie stracili ostrości widzenia. Ten mechanizm, jak wspomnieliśmy powyżej, nosi nazwę akomodacji i zawdzięczamy go pracy mięśni rzęskowych. Jak wiemy mięśnie kurczą się i rozkurczają. Aby mogło dojść do akomodacji mięsień rzęskowy kurczy się i ściska soczewkę, by ta stała się bardziej wypukła. Skutkuje to przyrostem mocy optycznej oka, a tym samym pojawieniem się krótkowzroczności (z wadą minusową zawsze widzimy dobrze z bliska). Proces ten jest odwracalny – tak, ale są ku temu warunki, które mówią o prawidłowej higienie pracy wzrokowej z bliska:
- odpowiednio często planowane przerwy
- zasada 10/10/10 – patrzenie co 10 minut przez 10 sekund na przedmiot położony w odległości 10 metrów
- świadome, regularne mruganie
Co się stanie, jeśli co do pracy wzrokowej będziemy nieco albo całkiem niehigieniczni? Początkowo możemy mieć problem z akomodacją. Soczewka, a raczej mięsień rzęskowy nie będzie potrafił tak łatwo się rozkurczyć, czyli wrócić do swojego startowego spoczynkowego położenia. Soczewka będzie przez cały czas za bardzo wypukła, przez co widzenie na odległość pogorszy się i będzie rozmazane. Mówimy wtedy o pozornej krótkowzroczności, którą leczy się soczewkami dodatnimi, a nie minusami jak przy standardowej wadzie. Wszystko po to, by rozluźnić soczewkę i przywrócić jej właściwy kształt. Ponadto, co ważne, badania wykazują, że długotrwały wytężony wysiłek akomodacyjny prowadzi do powstania i progresji krótkowzroczności. Tak, to stąd wzięła się epidemia krótkowzroczności w Azji…
Zbyt intensywnie – światło sztuczne i niebieskie
Światło niebieskie w dużej mierze emitowane jest przez monitory komputerów i innych urządzeń elektronicznych. Takie światło odbierane jest w oku przez komórki światłoczułe siatkówki i przekazywane do szyszynki. Ten gruczoł odpowiada za nasz rytm dobowy i reguluje wydzielanie melatoniny w organizmie, a tym samym reguluje potrzebę snu. Jeśli zbyt wiele światła niebieskiego otrzyma nasz organizm, tym mniej melatoniny się wytworzy, a co za tym idzie, tym trudniej będzie nam zasnąć. Ma to oczywiście konsekwencje i odzwierciedla się szybko w ogólnym samopoczuciu i kondycji psycho-fizycznej. Z tym zjawiskiem wiąże się wprowadzenie do salonów optycznych specjalnych powłok na szkłach okularowych, które blokują światło niebieskie.
Syndrom widzenia komputerowego
Odkąd urządzenia elektroniczne opanowały nasze miejsca pracy i odpoczynku prawdziwym problemem społecznym stał się tzw. syndrom widzenia komputerowego (ang. computer vision syndrome – CVS). Jest to zespół dolegliwości, jakie towarzyszą dużej ilości osób pracujących przed komputerem ale też przez wiele godzin korzystających z urządzeń mobilnych. Wśród przyczyn dolegliwości, poza problemami z akomodacją, konwergencją, wadą wzroku, pojawiają się te związane z niewłaściwym oświetleniem miejsca pracy, zaburzeniami na powierzchni oka, nieprawidłową postawą ciała przed komputerem lub ustawieniami ekranu. Coraz więcej pacjentów narzeka na problemy związane z okiem pod koniec dnia pracy, nazywając je zmęczeniem oczu:
- zaczerwienienie,
- łzawienie,
- pieczenie,
- bóle karku i szyi,
- bóle głowy,
- typowa wspominana już astenopia – bóle brzucha, nudności, bóle oczu.
Na powierzchni
Mówiąc o powierzchni oka mamy na myśli zazwyczaj film łzowy, który pokrywa rogówkę i spojówkę gałkową. Jeśli pracujemy przed komputerem, czy czytamy, skupiamy się tak bardzo, że zapominamy o mruganiu. Tak, to fakt, pomimo że mruganie jest bezwarunkowe, dochodzi do niego zdecydowanie rzadziej, gdy jesteśmy skupieni na pracy z bliska. Za rzadko wykonywane mruganie, prowadzi do podsychania powierzchni oka, a tym samym podrażnienia, zaczerwienienia, uczucia piasku pod powiekami lub ciała obcego. Za taką suchością często idzie zaburzenia wydzielania gruczołów Meiboma, które wymaga wspomagania się kroplami do oczu. Wymagane krople nawilżające powinny nie zawierać konserwantów (gdyż te uczulają lub mogą powodować dodatkowy dyskomfort w postaci suchości), a co więcej powinniśmy pamiętać o higienie brzegów powiek. Zapobiegawczo najlepiej jest po prostu…pamiętać o mruganiu! Mruganie powinno być pełne, odbywać się świadomie i możliwie często. Raz na jakiś czas dobrze jest posiedzieć z zamkniętymi oczami na zmianę z zasadą 10/10/10.
Praca wzrokowa z bliska, a co więcej praca przed komputerem bez umiaru ma negatywny wpływ na wzrok. Czy może być przyczyną wady wzroku? Tak, ale tylko krótkowzroczności. Zbyt długi wysiłek wzrokowy z bliska przyczynia się do rozwoju i progresji minusowej wady wzroku. Jednak jak czytamy, sama wada wzroku to nie wszystko. Istnieje syndrom widzenia komputerowego, którego obawy zebrane są w jeden zespół chorobowy. Poszczególne problemy związane z okiem, a powodowane komputerem, smartphonem, tabletem. Jak najbardziej można diagnozować i leczyć samodzielnie. Jednak dopiero prawidłowa higiena pracy wzrokowej z bliska i ergonomiczna postawa ciała przed komputerem pozwalają zapobiegać i przyspieszają poprawę kondycji wzroku. Dbaj o wzrok – mrugaj, daj oczom odpocząć, a zyskasz więcej niż zdrowsze oko.
Bibliografia:
- Randolph S.A. Computer Vision Syndrome. Workplace Health Saf. 2017 Jul; 65(7): 328. doi: 10.1177/2165079917712727. PMID: 28628753.
- Parihar J.K., Jain V.K., Chaturvedi P., Kaushik J., Jain G., Parihar A.K. Computer and visual display terminals (VDT) vision syndrome (CVDTS). Med J Armed Forces India. 2016 Jul; 72(3): 270-6. doi: 10.1016/j.mjafi.2016.03.016. Epub 2016 May 25. PMID: 27546968; PMCID: PMC4982978.
- Lens A., Nemeth S.C., Ledford J.K. Anatomia i fizjologia narządu wzroku. Misiuk-Hojło M. (red). Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2010.