Jaskra oczu to choroba, która dotyka ludzi w każdym wieku – od dziecka po osobę starszą. Początek choroby występuje na ogół w młodym wieku, a pacjent świadomy pogorszonego widzenia zgłasza się do specjalisty znacznie później, zwykle, gdy jest już za późno. Dlaczego za późno? Jaskra jest, nie bez przyczyny nazywa cichym złodziejem wzroku. Zbyt wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe (nie zbyt wysokie względem normy, zwykle po prostu zbyt wysokie dla konkretnego oka) powoduje postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego oraz charakterystyczne ubytki w polu widzenia. Istotą jaskry jest więc neuropatia nerwu wzrokowego, a nie ciśnienie przekraczające 21mmHg.
Jaskra objawy
Do pierwszych objawów uszkodzenia wzroku w jaskrze jest zanik włókien nerwowych siatkówki. Zmiany zanikowe na dnie oka korespondują z ubytkami w polu widzenia – ciemne plamy w danej lokalizacji odpowiadają ściśle konkretnemu uszkodzeniu włókien nerwowych siatkówki. Pierwsze objawy jaskry są trudne do zauważenia przez pacjenta. Początkowo występuje poszerzenie plamy ślepej, czyli objaw Seidla, a następnie pojedyncze mroczki Bjerruma (zlewające się później w jeden łukowaty mroczek Bjerruma). Takie ubytki w polu widzenia diagnozuje się wykonując specjalistyczne pole widzenia – program jaskrowy z poszerzoną częścią po stronie plamkowej. W kolejnym stadium jaskry dochodzi do tzw. ogołocenia plamy ślepej (ang. baring of the blind spot) czyli poszerzenie ubytku skroniowo, a kolejno od strony nosowej, tworząc schodek Rönnego. Stadium III jaskry natomiast jest kojarzone z powstaniem wyspy widzenia centralnego i drugiej w skroniowym polu widzenia. Ostatecznie, w jaskrze dokonanej dochodzi do utraty kolejno widzenia centralnego, skroniowego i dobrzeżnego zagłębienia tarczy nerwu wzrokowego.
Mówi się, że jaskra nie liczy lat. Wczesne objawy jaskry, które są niezwykle trudne do wykrycia, powinno się wykluczać, a jeśli zostaną potwierdzone – monitorować przebieg zmian. Jak to robić i kto jest w grupie ryzyka?
Czy mogę mieć jaskrę?
Na początku należy zbadać ciśnienie wewnątrzgałkowe, które należy do jednego z najszybszych badań oczu. Aktualnie pomiar ten nie wymaga znieczulenia oka, dotykania powierzchni rogówki, czy jakiejkolwiek ingerencji okulistycznej. Do badania ciśnienia (łac. tonus) w oku służą tonometry. Nowoczesne nieinwazyjne tonometry, nie tylko pozwalają zmierzyć tonus, ale i wykreślić histerezę rogówki. Analiza wykresów (opisujących zmianę kształtu rogówki w trakcie pomiaru) umożliwia ocenę stadium zaawansowania jaskry oraz jej progresji.
Do czynników ryzyka, które towarzyszą podwyższonemu ciśnieniu wewnątrzgałkowemu, należą:
- Cukrzyca,
- Niskie ciśnienie tętnicze,
- Hipotonia nocna,
- Wysoka krótkowzroczność,
- Podeszły wiek,
- Występowanie jaskry w rodzinie,
- Przebyte zawały, udary – stany niedokrwienne,
- Migreny,
- Objaw Raynauda,
- Płeć: częściej chorują kobiety,
- Zespół rzekomego złuszczania PEX,
- Zespół rozproszenia barwnika PDS,
- Stosowanie kortykosteroidów,
- Anatomia oka – np. płytka komora przednia.
Przeczytaj też: Leczenie jaskry i operacja jaskry
Monitorowania jaskry
Jeśli znajdujemy się w grupie ryzyka ważnym jest wykonanie kilku badań, które potwierdzą bądź wykluczą początkowe zmiany jaskrowe.
- Badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego
- Badanie dna oka ze stereoskopową oceną topografii tarczy nerwu wzrokowego
- Krzywa dobowa ciśnienia wewnątrzgałkowego
- Badanie i klasyfikacja kąta przesączania, czyli gonioskopia
- Badanie pola widzenia, czyli perymetria
- OCT tarcz nerwu wzrokowego i gęstości komórek zwojowych siatkówki
Dlaczego warto powyższe badania wykonać? Okazuje się że 50% chorych na jaskrę pierwotną otwartego kąta (JPOK) nie wiem o swojej chorobie. A ponad 30% chorych na JPOK wykazuje ciśnienie wewnątrzgałkowe w granicach normy. Szczególnie ważnym jest zatem wykonanie dwóch pierwszych spośród wymienionych badań w trakcie badań kontrolnych czy doboru okularów – określenie wartości ciśnienia w oku i badanie dna oka z wnikliwą oceną tarczy nerwu wzrokowego. Niekiedy będzie to ostatnia deska ratunku dla pacjentów z JPOK którzy nie zauważyli u siebie do tej pory symptomów choroby! Jaskra pierwotna zamkniętego kąta (JPZK) ma znacznie bardziej gwałtowny przebieg. Jeśli kąt rogówkowo–tęczówkowy jest wąski i okresowo dochodzi do jego zamknięcia (n. w ciemności przy poszerzonej źrenicy) może dojść do tzw. bloku źrenicznego w ostrym ataku jaskry. Wówczas pojawiają się objawy
- Bardzo wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe (>6OmmHg),
- Silny ból oka i głowy w części czołowo skroniowej,
- Nudności i wymioty,
- Zamglenie obrazu,
- Nieostre widzenie,
- Przekrwienie oka – wokół rąbka rogówki głębokie i powierzchowne,
- Zmętnienie rogówki i spłycenie komory przedniej,
- Rozszczepienie światła i objaw kół tęczowych,
- Charakterystyczny kształt źrenicy, która jest szeroka pionowo owalna i nie reaguje na światło.
Wszystkie podane symptomy świadczą o stanie ostrym, na który należy zareagować niezwłocznie, aby nie doszło do nieodwracalnych zmian niedokrwiennych w oku. W przypadku ich wystąpienia należy w trybie pilnym udać się do okulisty.
Profilaktyka jaskry
Najlepszą metodą profilaktyki zachorowania na jaskrę jest regularne badanie wzroku – aby móc zareagować na czas i hamować mogące wystąpić, nieodwracalne zmiany na dnie oka a więc i w polu widzenia. Ponadto jako profilaktykę uznaje się:
- Prawidłowa zbalansowana dieta bogata w witaminy z grupy B, A, selen i magnez,
- Walka z otyłością i hipercholesterolemią,
- Ruch na świeżym powietrzu,
- Utrzymywanie prawidłowego ciśnienia tętniczego.
Tylko i wyłącznie regularne badania wzroku i monitorowanie zmian pozwalają na odpowiednio szybką reakcję i spowolnienie pogarszania się wzroku w przebiegu jaskry. Wczesne objawy jaskry pozostają niezauważalne… Zatem badajmy wzrok nie pozwólmy działać cichemu złodziejowi wzroku!
Przeczytaj też: 5 domowych sposobów na leczenie jaskry
Literatura
[1] https://nazdrowie.pl/artykul/okulistyka/jaskra-nie-liczy-lat/
[2] Medeiros FA, et al. Corneal hysteresis as a risk factor for glaucoma progression: a prospective longitudinal study. Ophthalmology. 2013 Aug;120(8):1533-40
[3] H.Niżankowska, Podstawy okulistyki, PZWL, Wrocław 2000