Skąd się bierze nadwzroczność?

Nadwzroczność – potocznie nazywana dalekowzrocznością – to jedna z najczęściej występujących wad wzroku. Na czym dokładnie polega? Jakie są jej objawy i przyczyny? Jak można ją leczyć?

Czym jest nadwzroczność?

O nadwzroczności (z łac. hyperopia) mówimy, gdy skupione promienie światła z otaczającego nas świata trafiają nie na siatkówkę, a już za jej obręb. Przez to powstający w oku obraz nie jest wyraźny. Do głównych objawów tej wady wzroku zaliczamy:

• Nieostre widzenie z bliska (i związane z tym oddalanie przedmiotów, żeby lepiej je widzieć);
• Częste uczucie zmęczenia oczu;
• Bóle i zawroty głowy;
• Zez zbieżny.

Z biegiem czasu pogorszeniu ulega również widzenie do dali. U osób z nadwzrocznością występuje zwiększone ryzyko pojawienia się w przyszłości groźnej choroby – jaskry – dlatego warto pamiętać o regularnym badaniu wzroku u okulisty.

Przyczyny nadwzroczności

Obecnie wyróżnia się dwie główne przyczyny nadwzroczności:

• Zbyt krótką gałkę oczną – mniejsze wymiary gałki ocznej sprzyjają ogniskowaniu się wiązek światła za siatkówką.
• Zbyt słaby układ optyczny – wynikający ze zbyt niskiej mocy łamiącej; powodem tego może być nadmiernie spłaszczona soczewka lub rogówka.

Nadwzroczność często jest dziedziczona. To właśnie czynniki genetyczne uważa się za główną predyspozycję do jej wystąpienia. Poza tym, hyperopia może pojawić się też jako powikłanie niektórych chorób (np. cukrzycy, odklejania się siatkówki, a nawet zatrucia jadem kiełbasianym).

Jak często występuje nadwzroczność?

W Polsce hyperopia – w mniejszym lub większym stopniu – dotyczy nawet 25% populacji. Statystycznie nieco częściej pojawia się u kobiet niż u mężczyzn. Podobnie jak w przypadku innych wad widzenia, także przy nadwzroczności z każdą kolejną dekadą widać wyraźny wzrost liczby pacjentów – i to w skali światowej. Obecne szacunki wskazują, że problem nadwzroczności dotyczy dziś blisko 1,5 miliarda mieszkańców Ziemi.! Niestety, większość osób nie jest świadomych swojej wady wzroku – szczególnie, gdy nie daje ona jeszcze wyraźnych objawów. Poza tym, bardzo wielu z nas bagatelizuje pierwsze symptomy pogarszającego się wzroku. Badania wskazują również, że tylko niewielki odsetek pacjentów wie czym w ogóle jest nadwzroczność.

Podział nadwzroczności

Co ciekawe, istnieje kilka różnych rodzajów nadwzroczności. Wyróżniamy nadwzroczność:

• Fizjologiczną – ta pojawia się u małych dzieci i jest związana ze zbyt krótkim wymiarem gałki ocznej. Występuje naturalnie i powinna samoczynnie zaniknąć do ok. 7 roku życia (do tego czasu nie leczy się jej).
• Jawną – gdy osłabiona akomodacja „nie wystarcza” nam w dobrym widzeniu z dalszej odległości.
• Utajoną – tutaj, w przeciwieństwie do nadwzroczności jawnej, akomodacja całkowicie wyrównuje istniejącą wadę. Dlatego osoba z tym rodzajem widzi poprawnie. Niestety wymaga wytężonej akomodacji – i w związku z tym może pojawiać się szybsza męczliwość wzroku, a także bóle głowy.
• Starczą – ten rodzaj nadwzroczności rozwija się u niektórych osób ok. 65 roku życia i jest związany ze zmniejszeniem współczynnika załamania ośrodków optycznych, czyli spadkiem zdolności skupiającej oka. Nie należy jej mylić ze starczowzrocznością – stosowane w przypadku tej drugiej okulary do czytania zazwyczaj nie są wystarczające w nadwzroczności starczej.

Jak pozbyć się problemu nadwzroczności?

Podstawowym sposobem na poprawę widzenia w przypadku nadwzroczności jest korzystanie z okularów korekcyjnych lub soczewek kontaktowych. Jednak nie rozwiązuje to całkowicie problemu – wada nadal występuje i bez pomocy szkieł nie możemy widzieć ostro.

Istnieją dziś jednak sprawdzone metody usuwania nadwzroczności (i innych wad widzenia), do których zaliczamy:

• Laserową korekcję wzroku;
• Refrakcyjną wymianę soczewki;
• Wszczepienie soczewek fakijnych.

To krótkie i bardzo bezpieczne dla pacjenta zabiegi (do tego dzięki znieczuleniu miejscowemu całkowicie bezbolesne), które pozwalają na dobre pozbyć się nadwzroczności, krótkowzroczności i astygmatyzmu.

Akomodacja – przyjaciółka dobrego wzroku

Jedną z najważniejszych cech ludzkiego oka jest zdolność do akomodacji. Co to takiego? Pokażmy to na przykładzie. Spójrz na coś, co znajduje się blisko Ciebie. Kiedy już to zrobisz, popatrz na coś, co jest bardzo daleko – np. za oknem. To, że jeden i drugi przedmiot widzisz ostro jest w dużej mierze zasługą sprawnie działającej akomodacji. Dzięki niej możemy „przełączać” ostrość wzroku w zależności od tego, na co patrzymy. W tym celu oko zmienia kształt swojej naturalnej soczewki, odpowiednio dostosowując go do odległości, z jakiej patrzymy. „Zasięg” naszej akomodacji wynosi od 10 cm do ok. 5-6 m.

Nadwzroczność powoduje zwiększone natężenie akomodacji i zmęczenie mięśnia rzęskowego, który reguluje kształt soczewki. Nieleczona hyperopia może powodować częste bóle głowy i męczenie się oczu, a także prowadzić do szybszego wystąpienia starczowzroczności.

Regularne ćwiczenia rozluźniające akomodację (przykładowe zajdziesz na dole tej strony) i częste mruganie mogą spowolnić rozwój nadwzroczności i pomóc w przypadku zmęczenia oczu.

Starczowzroczność to nie to samo co nadwzroczność!

Na koniec warto wspomnieć jeszcze o starczowzroczności. Wiele osób używa tego pojęcia wymiennie z nadwzrocznością – a to  błąd. Czym zatem jest starczowzroczność?

Starczowzrocznością (z łac. presbyopia) nazywamy naturalny proces osłabienia akomodacji, związany ze spadkiem elastyczności soczewki. Dlaczego naturalny? Ponieważ występuje on u znacznej większości ludzi i jest związany ze starzeniem się naszego organizmu. Zwykle pojawia się w okolicy
45. roku życia i w miarę upływu lat postępuje (z reguły do ok. +3 dioptrii). Głównym objawem jest pogarszająca się ostrość wzroku do bliży. Dlatego też osoby, u których występuje starczowzroczność, aby dobrze widzieć z bliska, z czasem muszą korzystać z okularów (często określanych mianem szkieł „do czytania”).

Przykładowe ćwiczenie na rozluźnienie akomodacji

Weź kartkę z wydrukowanym dowolnym tekstem – ważne, żeby była w całości zapisana. Odsuń ją od twarzy na taką odległość, z której jeszcze będziesz w stanie bez problemów przeczytać. Stopniowo przybliżaj kartkę – aż do momentu, w którym tekst zrobi się całkowicie zamazany. Teraz staraj się wodzić wzrokiem po linijkach tekstu, przy okazji często mrugając (nie wytężaj wzroku, po prostu przemykaj po kolejnych wersach i niewyraźnych konturach liter). Potem znów oddal kartkę. Całość powtórz kilka razy.

Bibliografia:

1. Majumdar S., Tripathy K. Hyperopia. 2020 Aug 16. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan–. PMID: 32809551.
2. Papadopoulos P. A., Papadopoulos A. P. Current management of presbyopia. Middle East Afr J Ophthalmol. 2014 Jan-Mar; 21(1): 10-7. doi: 10.4103/0974-9233.124080. PMID: 24669140; PMCID: PMC3959035.
3. Niżankowska M.H. Podstawy okulistyki. Wydanie II poprawione i uzupełnione. VOLUMED, Wrocław 2000.
4. https://www.allaboutvision.com/conditions/hyperopia.htm
5. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/wadywzroku/74691,nadwzrocznosc