Cukrzyca kojarzy się nam jako schorzenie występujące głównie u dorosłych, jednak choruje na nią również sporo dzieci. Kontrola stanu zdrowia i poziomu cukru u małych pacjentów jest bardzo ważna, ponieważ może zwiększyć szansę na uniknięcie groźnych powikłań – np. poważnych problemów ze wzrokiem w postaci retinopatii cukrzycowej.

Czym jest retinopatia?

Retina – tak po łacinie nazywa się siatkówka, czyli jedna z najważniejszych struktur ludzkiego oka.

To cieniutka, ale niezwykle wrażliwa warstwa, która umożliwia prawidłowe widzenie. Tworzą ją tysiące wysoce wyspecjalizowanych komórek receptorowych – czopków i pręcików. Światło, które otacza nas na co dzień, wpada do oka i (w prawidłowych warunkach) ogniskuje się właśnie na siatkówce. Zadaniem jej komórek jest przetworzenie tej informacji na impuls nerwowy, który za pośrednictwem nerwu wzrokowego trafia do naszego mózgu i zostaje odebrany jako konkretny obraz. Krótko mówiąc – siatkówka jest niezbędna, żeby widzieć.

Niestety, nie zawsze wszystko działa tak, jak powinno. U niektórych osób pojawia się retinopatia, czyli zaburzenie funkcji siatkówki. Jest ona – m.in. obok jaskry i zaćmy – częstym powikłaniem cukrzycy.

Miej na oku cukier swojego dziecka!

Cukrzyca występuje także u dzieci. W ich przypadku najczęściej mówimy o cukrzycy typu I. To choroba autoimmunologiczna, która polega na tym, że organizm nie wytwarza (lub wytwarza, ale za mało) hormonu zwanego insuliną. Funkcją insuliny jest dostarczanie odżywczego cukru z krwi do komórek ciała. W ten sposób

obniża ona poziom glukozy we krwi,
przekazuje energię mięśniom i innym tkankom.

Brak lub zbyt mała ilość insuliny powoduje hiperglikemię, czyli podwyższenie poziomu cukru we krwi. Taki stan jest groźny dla zdrowia – początkowo objawia się m.in.: uczuciem pragnienia, sennością

i częstą potrzebą oddawania moczu, a w dalszej perspektywie może prowadzić do groźnych powikłań, (w tym – retinopatii cukrzycowej), a nawet stanu zagrożenia życia. Dlatego u osób chorych na cukrzycę tak ważne jest regularne kontrolowanie poziomu glukozy we krwi (glikemii) i – w przypadku cukrzycy typu I – przyjmowanie odpowiednich dawek insuliny. W tym miejscu szczególnie istotna jest rola rodziców, których pociechy mają cukrzycę. Ważne, by pomagać dzieciom w tej walce, uświadamiać je, uczyć odpowiedzialnego kontrolowania glikemii. Dzięki temu możemy uchronić je przed poważnymi powikłaniami!

Przyczyny retinopatii cukrzycowej

Główną przyczyną retinopatii jest długo trwająca hiperglikemia. Wśród innych czynników, które zwiększają szansę jej wystąpienia, wyróżnić można m.in.:

nadciśnienie tętnicze;
otyłość;
zbyt wysoki poziom cholesterolu (i inne zaburzenia gospodarki lipidowej).

Czynniki te są zazwyczaj związane z cukrzycą i np. w przypadku dorosłych często występują razem, przyspieszając rozwój powikłań. Kontrola poziomu cukru i wyrównywanie zaburzeń metabolicznych (dzięki odpowiedniej diecie i przyjmowaniu leków) może pomóc utrzymać cukrzycę pod kontrolą i znacznie poprawić komfort życia pacjenta.

Objawy retinopatii cukrzycowej

Sporym problemem w retinopatii jest to, że stan ten początkowo nie daje objawów. Dlatego warto regularnie badać wzrok i odwiedzać okulistę. Co powinno nas zaniepokoić? Na pewno trzeba zwrócić uwagę na:

ciemne plamy („mroczki”) przed oczami,
pogorszenie ostrości widzenia,
ból i zaczerwienienie oka,
pogorszenie wzroku w ciemności,
zmniejszenie pola widzenia.

Takie same objawy mogą występować również w przebiegu retinopatii u dzieci. Różnica jest taka, że nie zawsze potrafią nam o tym opowiedzieć. Dlatego właśnie jako rodzice powinniśmy zwracać uwagę na to, czy nasze dziecko normalnie się bawi, uczy i nie wykazuje żadnych niepokojących oznak, takich jak np.:

problemy ze skupieniem;
trudności w rysowaniu, pisaniu, czytaniu, odrabianiu lekcji;
mrużenie oczu.

W jaki sposób wysoki cukier uszkadza wzrok?

Retinopatia cukrzycowa ma dwa główne mechanizmy „działania”: proliferacyjny i nieproliferacyjny. W pierwszym w obrębie siatkówki tworzą się słabe i podatne na pęknięcia naczynia krwionośne.

Z kolei w przypadku nieproliferacyjnego w już istniejących naczyniach zachodzą patologiczne zmiany: dochodzi do ich nadmiernego usztywnienia, a jednocześnie wzrostu przepuszczalności. W obydwu przypadkach efekt jest podobny – wrażliwe komórki siatkówki nie dostają odpowiedniej porcji tlenu i substancji odżywczych, a dodatkowo może dochodzić do przesięków płynowych, krwotoków i wylewów, które potrafią całkowicie ją uszkodzić.

Jednym z najcięższych powikłań retinopatii cukrzycowej jest tzw. makulopatia cukrzycowa, czyli cukrzycowy obrzęk plamki. To stan, w którym w plamce żółtej oka (specjalny obszar siatkówki) dochodzi do gromadzenia się płynu (przesięku) z nieprawidłowych naczyń krwionośnych. W efekcie gwałtownie spada ostrość widzenia, co najczęściej prowadzi do całkowitej ślepoty.

Jak przebiega retinopatia cukrzycowa?

W przebiegu retinopatii cukrowej można wyróżnić charakterystyczne 3 etapy:

Etap nieproliferacyjny (zwany też prostym) – w tej początkowej fazie objawy są jeszcze zwykle nieobecne. Trzeba jednak na bieżąco monitorować wzrok u okulisty. Możliwe są zmiany w naczyniach, grudki i mikrotętniaki.
Etap przedproliferacyjny – w tej fazie obserwujemy zauważalne problemy z wzrokiem, do których należy m.in. ciemna plama przesłaniająca część pola widzenia (jest efektem obrzęku i krwawienia w siatkówce).
Etap proliferacyjny – w tej najbardziej zaawansowanej fazie mogą wystąpić m.in.: krwotoki do ciała szklistego czy nowotwory oka. Jest też największe ryzyko pojawienia się makulopatii cukrzycowej.

Leczenie retinopatii cukrzycowej

Jak można wyleczyć retinopatię cukrzycową? Do stosowanych obecnie metod terapii zaliczamy:

Fotokoagulację laserową – szczególnie wybieraną w przypadku retinopatii proliferacyjnej. Polega na usunięciu nieprawidłowych naczyń krwionośnych i zahamowaniu tworzenia się nowych. Nie poprawia ostrości wzroku, ale umożliwia coś równie istotnego – powstrzymanie procesu utraty widzenia!
Zabieg laserem 2RT – nowoczesny zabieg o minimalnej inwazyjności. Wykorzystuje się tu laser nanosekundowy o długości fali 532 nm. Pomaga regenerować uszkodzoną siatkówkę. Oprócz retinopatii cukrzycowej zabieg ten z powodzeniem stosuje się w leczeniu zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD).
Zastrzyki anty-VEGF – VEGF to substancja naturalnie produkowana w organizmie, mająca kluczowe znaczenie w powstawaniu nowych naczyń krwionośnych (także tych nieprawidłowych). Podawanie zastrzyków z czynnikiem anty-VEGF hamuje ich rozrost, a co za tym idzie – powstrzymuje rozwój retinopatii.

Wymienione metody leczenia są krótkie, bezbolesne (stosuje się znieczulenie miejscowe) i możliwe do wykonania ambulatoryjnie, czyli z możliwością powrotu do domu w tym samym dniu. Jeśli chodzi o ich efekty, wiele zależy od tego w jakim stadium choroby podejmie się leczenie. Im wcześniej, tym większe szanse na zminimalizowanie powikłań retinopatii. Poza tym nie zapominajmy o prawidłowej kontroli glikemii – pomoże to spowolnić występowanie kolejnych zmian w siatkówce.

Pamiętajmy, by w razie zauważenia jakichkolwiek problemów ze widzeniem naszego dziecka zgłosić się z nim na wizytę do okulisty. Wzrok powinien być pod stałą kontrolą lekarza – szczególnie, jeśli nasza pociecha choruje na cukrzycę.

Bibliografia:

Graves L. E., Donaghue K. C. Management of diabetes complications in youth. Ther Adv Endocrinol Metab. 2019 Jul 25; 10: 2042018819863226. doi: 10.1177/2042018819863226. PMID: 31384418; PMCID: PMC6659178.
Stewart J. M., Coassin M., Schwartz D. M. Diabetic Retinopathy. 2021 Jan 3. In: Feingold KR, Anawalt B., Boyce A., Chrousos G., de Herder W. W., Dungan K., Grossman A., Hershman J.M., Hofland J., Kaltsas G., Koch C., Kopp P., Korbonits M., McLachlan R., Morley J. E., New M., Purnell J., Singer F., Stratakis C. A., Trence D. L., Wilson D. P., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000–. PMID: 25905201.
Dobrzańska A., Ryżko J. Pediatria. Podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego. Urban&Partner. Wrocław 2014, ISBN 978-83-7609-855-5.
Kawalec W., Grenda R., Kulus M. Pediatria TOM II. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018.
https://www.mp.pl/insulinoterapia/polecane_artykuly/191595,kiedy-chorego-na-cukrzyce-pilnie-skierowac-do-okulisty

Retinopatia cukrzycowa u dzieci