Dieta w retinopatii cukrzycowej – jak powinna wyglądać?

Większość z nas nie przywiązuje specjalnej wagi do diety. Tymczasem okazuje się, że może mieć ona ogromne znaczenie w profilaktyce wielu często występujących schorzeń – a do tego być znakomitym wsparciem w ich terapii. Jedną z najgroźniejszych chorób okulistycznych jest retinopatia cukrzycowa. Na jakie elementy diety warto zwrócić uwagę w jej przypadku?

Na czym polega retinopatia cukrzycowa?

Słowo „retinopatia” znaczy „patologia w obrębie siatkówki”. Siatkówka (łac. retina) jest jedną z kluczowych struktur tworzących nasz narząd wzroku. Znajdują się na niej czopki i pręciki, czyli światłoczułe komórki-receptory. Odbierają, a następnie przekazują  do mózgu informację o tym, co widzimy. U osób z cukrzycą często dochodzi do zaburzeń budowy i funkcji delikatnych naczyń krwionośnych odżywiających siatkówkę – dzieje się tak zazwyczaj z powodu dużej ilości cukru (glukozy) we krwi. Retinopatia występuje w dwóch głównych postaciach:

• Nieproliferacyjnej – w której uszkadzane są już istniejące naczynia krwionośne siatkówki: stają się zbyt sztywne i łatwo przepuszczalne.
• Proliferacyjnej – która polega na tworzeniu się nowych, zbyt słabych naczyń w siatkówce. Prowadzi do utraty wzroku.

W obydwu postaciach retinopatii zwiększa się ryzyko wystąpienia krwotoków i wysięków, które mogą być zabójcze dla receptorów siatkówki. Im dłużej trwa cukrzyca, tym większe postępy retinopatii. Z czasem może dojść do makulopatii, czyli obrzęku plamki. To bardzo poważne powikłanie, które potrafi doprowadzić nawet do zupełnej utraty widzenia.

Przyczyny retinopatii cukrzycowej

Cukrzyca jest jednym z głównych czynników rozwoju retinopatii – choć nie jedynym. Co jeszcze zwiększa ryzyko wystąpienia lub nasilenia opisanych zmian w naczyniach krwionośnych siatkówki? Możemy wymienić tu m.in.:

• nadciśnienie tętnicze (działa na naczynia podobnie jak zbyt duże stężenie glukozy);
• zbyt wysoki poziom cholesterolu i inne zaburzenia lipidowe;
• nefropatię cukrzycową;
• palenie papierosów;
• brak stosowania się do zaleceń lekarza w przebiegu cukrzycy – również tych związanych z dietą.

Skąd się bierze cukrzyca?

Wiemy już, że retinopatia to jedno z najpoważniejszych powikłań cukrzycy, która należy do najczęściej występujących chorób na świecie. Według najprostszego podziału wyróżniamy cukrzycę typu I (autoimmunologiczną) i cukrzycę typu II (metaboliczną). Czym się różnią? Skąd się biorą?

• Cukrzyca typu I to schorzenie polegające na niszczeniu przez organizm własnych komórek trzustki. To powoduje, że brakuje jednego z najważniejszych hormonów – produkowanej właśnie w trzustce insuliny. Jej niedobór może być groźny dla życia – we krwi znajduje się wtedy dużo glukozy, która bez tego hormonu nie może zostać przekazana tkankom – dlatego osoby chorujące na tę postać cukrzycy muszą regularnie przyjmować preparaty insuliny. Jej przyczyna jest genetyczna – po prostu niektórzy z nas mają predyspozycje do wystąpienia cukrzycy typu I. Wystarczy wtedy czynnik wywołujący (np. uraz, ciężkie zapalenie) i schorzenie zaczyna się rozwijać – zwykle już w okresie dzieciństwa.

• Cukrzyca typu II występuje najczęściej u dorosłych po 50. roku życia. Jest związana z tzw. insulinoopornością, czyli stanem, w którym tkanki mają zmniejszoną wrażliwość na działanie insuliny. Warto pamiętać, że spore znaczenie w rozwoju takiej sytuacji ma dieta – szczególnie potrawy słodkie, o wysokim indeksie glikemicznym, duże ilości tłuszczów nasyconych, cholesterolu itd. Do innych przyczyn cukrzycy typu II można zaliczyć małą ilość ruchu, otyłość, a niekiedy również czynniki genetyczne. Leczenie polega na kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi, przyjmowaniu odpowiednich leków, zmianie nawyków żywieniowych i zwiększeniu aktywności fizycznej.

Co warto, a czego lepiej nie jeść w przypadku retinopatii cukrzycowej?

Wspomnieliśmy już kilka razy o diecie w retinopatii cukrzycowej. Najwyższa pora odpowiedzieć sobie na kluczowe pytanie – do jakich zasad żywieniowych powinniśmy się zastosować w przypadku tego schorzenia? Powinniśmy jeść:

• więcej nienasyconych, a mniej nasyconych kwasów tłuszczowych;
• więcej warzyw i owoców (błonnik), a mniej cholesterolu;
• więcej ciemnego lub pełnoziarnistego, a mniej białego pieczywa;
• więcej oliwy z oliwek, mniej tłuszczów zwierzęcych;
• więcej ryb, mniej mięsa czerwonego;
• więcej witamin, mniej słodyczy i wszystkiego, co ma wysoki indeks glikemiczny;
• więcej przeciwutleniaczy, mniej wysoko przetworzonej żywności;
• więcej wody, mniej soków i innych kolorowych napojów.

Taka dieta nosi nazwę śródziemnomorskiej, bo dla wielu osób mieszkających w tamtym rejonie stanowi podstawę codziennego żywienia. O jej skuteczności niech świadczy fakt, że stosujący ją pacjenci z rejonu basenu Morza Śródziemnego znacznie rzadziej niż pozostali chorują na cukrzycę (i inne choroby metaboliczne). Oprócz wymienionych zaleceń, warto również ograniczyć spożycie alkoholu i rzucić palenie – to również pomoże chronić się przed wieloma przewlekłymi schorzeniami, w tym cukrzycą i retinopatią cukrzycową.

Leczenie retinopatii cukrzycowej

Im wcześniej rozpoczniemy leczenie retinopatii cukrzycowej, tym większą mamy szansę na dobre efekty. W terapii stosuje się dziś różne rozwiązania, które mają na celu zatrzymanie rozwoju zmian – tak, by nie doszło do makulopatii i by pacjent mógł zachować wzrok. Do najczęściej wybieranych form leczenia zaliczamy:

• Zabieg laserem 2RT – który pobudza siatkówkę do regeneracji. Inaczej nazywa się go „terapią odmładzającą” dla oka. Często stosowany również w przypadku innej choroby – AMD, czyli zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem.
• Fotokoagulację laserową – zabieg, który polega na zamykaniu i usuwaniu nieprawidłowych naczyń siatkówki oraz hamowaniu tworzenia się nowych. Pozwala to na zatrzymanie postępów retinopatii.
• Zastrzyki z anty-VEGF – powstawanie nowych naczyń krwionośnych jest zależne m.in. od czynnika VEGF (vascular endothelial growth factor). Miejscowe podanie zastrzyków z anty-VEGF, czyli substancją blokującą jego działanie powoduje, że nie tworzą się kolejne naczynia.

Co warte podkreślenia, wszystkie te metody są bardzo przyjazne dla pacjenta: są w pełni bezpieczne, krótkie i dzięki miejscowemu znieczuleniu całkowicie bezbolesne. Do tego można je wykonać ambulatoryjnie (czyli w tym samym dniu przyjechać na zabieg, skorzystać z niego i wrócić do domu). Dlatego jeśli masz cukrzycę lub po prostu chcesz uniknąć jej i związanych z nią powikłań w przyszłości, zadbaj o swoje zdrowie już dziś. Rozpoczęcie od diety będzie świetnym pomysłem!

Bibliografia:

1. Wong M. Y. Z., Man R. E. K., Fenwick E. K., Gupta P., Li L. J., van Dam R. M., Chong M. F., Lamoureux E. L. Dietary intake and diabetic retinopathy: A systematic review. PLoS One. 2018 Jan 11; 13(1): e0186582. doi: 10.1371/journal.pone.0186582. PMID: 29324740; PMCID: PMC5764236.
2. Stewart J. M., Coassin M., Schwartz D. M. Diabetic Retinopathy. 2021 Jan 3. In: Feingold KR, Anawalt B., Boyce A., Chrousos G., de Herder W. W., Dungan K., Grossman A., Hershman J.M., Hofland J., Kaltsas G., Koch C., Kopp P., Korbonits M., McLachlan R., Morley J. E., New M., Purnell J., Singer F., Stratakis C. A., Trence D. L., Wilson D. P., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000–. PMID: 25905201.
3. Gajewski P. (red.). Interna Szczeklika 2020. Wyd. 11. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
4. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/aktualnosci/141680,dieta-srodziemnomorska-chroni-przed-rozwojem-retinopatii-cukrzycowej
5. https://diabetologia.mp.pl/przypadki/ciekawe_przypadki/153120,chorzy-na-cukrzyce-z-powiklaniami-okulistycznymi-okiem-diabetologa